विद्यार्थ्यांचा "लर्निंग आऊटकम" केव्हा आणि कसा वाढेल?

सर्व पालकांनी शिक्षकांनी वाचावा असा सकाळ वृत्तपत्रांमधील शिक्षण अभ्यासक सचिन उषा विलास जोशी यांचा लेख.

कोव्हिड येण्याआधी भारताने शिक्षणात एक चांगली कामगिरी केली ती म्हणजे शाळाबाह्य विद्यार्थी संख्या खूपच कमी केली. कोव्हिड आधी भारतात जवळजवळ 95 ते 97 टक्के विद्यार्थी शाळेत दाखल होते. वय वर्ष  6 ते 14 मधील  enrollment ratio खूप छान होता. आता पुन्हा शाळा चालू झाल्यावर तो किती कमी झाला हा संशोधनाचा आणि माझ्या दुसऱ्या लेखाचा विषय आहे. 

आज मला विद्यार्थ्यांच्या Learning Loss वर तुमचे लक्ष केंद्रित करायचे आहे. ही गोष्ट चांगली आहे की 95 टक्के विद्यार्थी शाळेत दाखल होते.. पण त्याची दुसरी बाजू ही आहे की त्यातील पन्नास टक्के विद्यार्थ्यांना लिहिता वाचता येत नाही. इयत्ता पाचवी मधील 50% विद्यार्थ्यांना इयत्ता दुसरीचे वाचन आणि गणित येत नाही. याचाच अर्थ enrollment वाढले पण त्या मानाने Learning outcome नाही वाढले. आता काही शिक्षक "असर" किंवा "प्रथम" संस्थेचा अहवाल मान्य करणार नाही. असे बरेच छोटे मोठे रिसर्च रिपोर्ट उपलब्ध आहे ज्यामध्ये Learning outcome हा खूप कमी आहे हे सिद्ध झाले आहे. खास करून सरकारी शाळेतील विद्यार्थ्यांचा अध्ययन निष्पत्ती ही कमी आहे. अभिजित बॅनर्जी यांना अर्थशास्त्र मधील नोबेल पारितोषिक मिळाले त्यांचे संशोधन हे अधोरेखित करते की विद्यार्थी शाळेत जाताय पण शिकत नाही. 

प्रश्न हा आहे की Learning outcomes मागे असण्याचे कारणे काय?

अध्ययन निष्पत्ती कमी असल्याचे कारणे बरेच आहे पण मुख्य कारण हे आहे की आठवीपर्यंत विद्यार्थ्यांना नापास करायचे नाही ही पॉलिसी. त्यांना पुढील वर्गात पाठवायचे. आधीच्या इयत्ते मधील ज्ञान कौशल्य त्याने किंवा तिने आत्मसात जरी केले नसले तरी त्यांना पुढील वर्गात ढकलले जाते. आता RTE Act मधील या प्रोव्हीजन चा उद्देश हा शाळाबाह्य विद्यार्थी संख्या वाढू नये. विद्यार्थी मध्येच शाळा सोडू नये हा होता. आता हा उदात्त हेतू जरी असला तरी त्याचा दुष्परिणाम हा झाला की विद्यार्थी जेव्हा इयत्ता आठवी मध्ये येतो तेव्हा त्यातील काही विद्यार्थ्यांना इयत्ता दुसरीचे तर काही विद्यार्थ्यांना इयत्ता चौथीचे तर काहींना इयत्ता पाचवी- सहावी लेव्हल चे ज्ञान कौशल्य असते. फार थोडे हे इयत्ता आठवी मध्ये शिकण्याच्या स्तरावर असतात. आता जगातील कुठल्याही शिक्षकाला हे अशक्य आहे की वर्गातील एवढ्या प्रकारच्या विद्यार्थ्यांना एकत्रित शिकवणे कारण प्रत्येकाची शिकण्याची पातळी वेगळी आहे. (इथे शिकण्याची पातळी म्हणतो आहे.. ना की शिकण्याची पद्धत.) 

खरं तर जेव्हा हे विद्यार्थी दुसरी, तिसरी, चौथी इयत्ते पासून अभ्यासात मागे पडत असतात तेव्हा त्यांना तिथे शैक्षणिक मदत अपेक्षित असते. ती मदत झाली झाली नाही तर ते वर्गात फक्त बसतात, खेळतात, डबा खातात पण शैक्षणिक गुणवत्तेत वाढ होत नाही. शिक्षक प्रामाणिकपणे मेहनतीने त्या त्या वर्गांमधील अभ्यासक्रम शिकवत असतो पण काही विद्यार्थ्यांना आधीच्या इयत्ता मधील ज्ञान कौशल्याच्या संकल्पना स्पष्ट झाल्या नसतात. म्हणून जेव्हा ते इयत्ता पाचवीमध्ये येतात तेव्हा त्यातील 50 टक्के विद्यार्थ्यांना इयत्ता दुसरी मधील गणित जमत नाही आणि हेच विद्यार्थी जेव्हा इयत्ता आठवी ला येतात तेव्हा हे मागे पडलेले प्रमाण प्रचंड वाढलेले असते. आठवी मधील बरेच विद्यार्थी त्यांच्या इयत्तेच्या खालील इयत्तेच्या लेव्हल वर असतात. 

प्रश्न हा आहे की ते ज्या लेव्हल वर आहे त्या लेव्हलच्या पुढे का जात नाही? ते पुढे जायला लागली की विद्यार्थी हे "शिकती" होतील. मागे राहण्याचे प्रमाण एवढे मोठे आहे म्हणून नवीन शैक्षणिक धोरणात फक्त पायाभूत साक्षरता आणि अंकज्ञान वर लक्ष केंद्रित करायला लावले आहे. foundation literacy and numeracy  म्हणजे शिकण्यासाठी वाचता येणे. नवीन संकल्पना शिकवण्यासाठी तुम्हाला आधीच्या संकल्पना येणे यालाच पायाभूत साक्षरता आणि अंकज्ञान (foundation literacy and numeracy ) म्हणतात.

आता कोरोनामुळे आधीच Learning loss प्रचंड वाढला आहे. त्यात आधीपासून भारतातील 50% विद्यार्थी त्यांचा इयत्ते पेक्षा मागील काही इयत्ते च्या दर्जाचे आहे. 

मग खर्‍या अर्थाने Learning outcome  सुधारण्यासाठी काय करावे लागेल?

पहिले तर पालकांना शिक्षकांना जेव्हा लक्षात येते की याला गणिताची किंवा एखाद्या विषयाची ही संकल्पना जमतं नाही मग त्याच्या पेक्षा सोपी संकल्पना त्याला विचारणे. ती पण जमत नसेल तर त्याला लेव्हल पेक्षा खाली उतरून त्याला किंवा तिला विचारणे. Simplify version द्यायचे. असे इयत्ता चौथी, पाचवी पर्यंत खाली घेऊन जायचे. त्याला कुठल्या लेव्हल चे गणित सोडवता आले ती त्याची शिकण्याची ग्रेड आहे हे समजावे. मग तिथून वाचन किंवा गणित कौशल्य शिकवायला सुरुवात करायचे. त्यासाठी टेक्नॉलॉजी ची मदत घेणे. कोरोनामुळे टेक्नॉलॉजीचा वापर शिक्षणात वाढला आहे पण ही टेक्नॉलॉजी जोपर्यंत तळागाळापर्यंत पोहचत नाही तोपर्यंत ती उपयोगाची नसते. नुसते संगणक देऊन विद्यार्थी शिकत नाही. याबाबत सुद्धा बरेच संशोधन उपलब्ध आहे. जोपर्यंत कम्प्यूटर मध्ये pedagogy येत नाही.. अध्यापन शास्त्राच्या पद्धती संगणकामध्ये येत नाही तोपर्यंत टेक्नॉलॉजी काही उपयोगाचे नाही. आजकाल बरेच अँप, सॉफ्टवेअर उपलब्ध झाले आहे की विद्यार्थ्यांना मागील इयत्तेच्या संकल्पना स्वअध्यायाने ते शिकू शकतील आणि काही महिन्यात ते त्यांच्या इयत्ते मागील इयत्तेच्या संकल्पना ज्ञान कौशल्य समजायला तयार होती. 

जरी टेक्नॉलॉजी ची मदत नाही घेतली किंवा शक्य नसेल तर शिक्षकांनी शाळा संपल्यावर अधिक वेळ अशा विद्यार्थ्यांना वैयक्तिक लक्ष देऊन शिकवले तरी मदत होऊ शकते. त्यासाठी शिक्षकांना शाळाबाह्य कामापासून मुक्ती मिळणे गरजेचे आहे. पालकांनी मुलांना न रागवता त्यांच्या मागील इयत्तेचा अभ्यास करून घेतला तरी हे विद्यार्थी पुढे येऊ शकतात. त्यासाठी पालकांनी त्यांच्या पाल्याला समजून घेणे आवश्यक आहे. नुसतेच टीका करून किंवा दुसऱ्या विद्यार्थीशी तुलना करून हा प्रश्न सुटणार नाही. पण अशिक्षित पालकां बाबत ही समस्या मोठी आहे. अशा वेळेस विविध एनजीओ ने पुढे येऊन विद्यार्थ्यांना मागील इयत्तेचे ज्ञान शिकवले तर नवीन शैक्षणिक धोरण मधील foundation literacy and numeracy चे उद्दिष्ट लवकरच पूर्ण केले जाईल. पण एक गोष्ट लक्षात घेतली पाहिजे अध्ययन अक्षमता (Learning disabilities) बाबत वेगळी मेहनत घ्यावी लागेल. अशा विद्यार्थ्यांच्या शैक्षणिक समस्या वेगळ्या असतात.  यांचे प्रमाण 10% आहे बाकी सर्व विद्यार्थ्यां वर पायाभूत साक्षरता आणि अंकज्ञान वर भर दिली तर Learning outcomes चांगले येतील. ते चांगले यायला लागले की विद्यार्थी "शिकती' होतील.. "शिकती" झाले की "टीकती" होतील आणि कॉलेज पर्यंत शिक्षण पूर्ण करतील. त्यांचात समस्या सोडविण्याचे तंत्र लवकर विकसित होतील.

सचिन उषा विलास जोशी 

शिक्षण अभ्यासक