कसे आहे नवीन राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण २०१९?

कसे आहे नवीन राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण २०१९?

प्रत्येक देशाचे स्वतःचे एक राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण असते. या शैक्षणिक धोरणावरच पुढे त्या देशाच्या पिढीचे खऱ्या अर्थाने भविष्यात ठरत असते. माणूस जो काही प्रगती करतो तो त्याला देण्यात येणारा शिक्षणामुळे. फक्त शिक्षणामुळे नाही तर त्याला कसे आणि कोणते शिक्षण दिले त्यावर त्याची प्रगती अवलंबून असते. कसे, कोणते, कशाप्रकारे आणि कुठले शिक्षण द्यायचे हे ठरते त्या त्या देशाचा शिक्षण धोरणा मध्ये काय नमूद केले आहे त्यावर..

सहा महिन्यापूर्वी डॉ.कस्तुरीरंगन यांच्या अध्यक्षतेखाली भारताचे नवीन राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरणाचा ड्रॉफ्ट / मसुदा जाहीर केला. त्यामध्ये शिक्षकांकडून, शिक्षण तज्ञांकडून, संस्थाचालकांकडून, पालकांकडून आणि जनतेकडून विविध सूचना आणि बदल मागवले गेले. या सर्व सूचनांचा विचार करून अंतिम राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण २०१९ हे जाहीर झाले. मुंबईच्या टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ फंडामेंटल रिसर्च यांच्या कार्यक्रमात डॉ.कस्तुरीरंगन यांची माझी भेट आणि पुढे चर्चा झाली होती. त्यावेळेस ते मला म्हणाले होते की सरकारी आणि खाजगी दोन्ही स्तरावरील शाळांना उपयुक्त असा हा मसुदा आहे आणि घडले पण तसेच..

काय आहे या अंतिम राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरणांमध्ये ते आपण पाहू..

सर्वात महत्त्वाचा मुद्दा या पॉलिसीमध्ये म्हणजे एकविसाव्या शतकामध्ये कुठल्या प्रकारचे मनुष्यबळ लागेल याचा विचार करून येणाऱ्या पेढी मध्ये २१ व्या शतकात साठी लागणारे गुण कौशल्य शिक्षणाच्या माध्यमातून कसे विकसित करता येतील याचा विचार केला गेला आहे. विद्यार्थ्यांमध्ये समस्या सोडवण्यासाठी लागणारे स्किल / कौशल्य विकसित व्हावे म्हणून जाणीवपूर्वक पुस्तकी माहिती चे प्रमाण कमी करण्यात आले. जेणेकरून वर्गात विद्यार्थ्यांना चर्चा करता येतील, प्रोजेक्ट करता येतील, अनुभवातून शिकता येईल. बराच वेळा आपण शिक्षकांच्या तोंडून ऐकतो की अभ्यासक्रम एवढा असतो की वर्गात चर्चा करायला वेळच मिळत नाही. आता शिक्षकांना तो वेळ मिळेल. मुख्य म्हणजे वर्गात सृजनशील पद्धतीने शिकवायला शिक्षकांना या पॉलिसीमध्ये प्रोत्साहन दिले गेले आहे.

एकीकडे हे करत असताना डॉ.कस्तुरीरंगन आणि त्यांच्या सदस्यांना याची जाणीव आहे की ५ करोड हून अधिक विद्यार्थ्यांना शाळेत जाऊन सुद्धा लिहिता वाचता येत नाही. तसेच ४०% हून अधिक विद्यार्थी आठवी, दहावी-बारावीनंतर शिक्षण अर्धवट सोडतात. या सर्वांसाठी शिक्षणाची गुणवत्ता आणि या विद्यार्थ्यांवर विशेष लक्ष कसे पुरवता येईल याचाही विचार यात केला गेला आहे. विद्यार्थी वाचन लेखन मध्ये सुधारतील तथा शाळाबाह्य प्रमाण कमी होईल यावर उपाय योजना केल्या आहेत.

हे असे पहिले धोरण असेल ज्यामध्ये बाल मेंदू मज्जामानसशास्त्राचा विचार केला गेला. पहिल्या सहा ते आठ वर्षात लहान मुलांच्या मेंदूची जडणघडण होते. म्हणून बालवाडी शिक्षण हे अधिक शास्त्रीय पाहिजे याची दखल या धोरणाने घेतली. बालवाडी शिक्षण कसे हवे? याचा खास अभ्यासक्रम कसा हवा? याची जबाबदारी एन.सी.ई.आर.टी वर टाकली आहे.

सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे राईट टू एज्युकेशन ऍक्ट ची व्याप्ती वाढवली. पूर्वी सहा ते चौदा वर्षाचे मुलं-मुली या कायद्याअंतर्गत सक्तीचे शिक्षण घेत होते. आता ३ वर्षापासून ते १८ वर्षा पर्यंतचे शिक्षण सक्तीचे होईल. याचा अर्थ बालवाडी / प्री-प्रायमरी ते बारावीपर्यंतचे शिक्षणाची जबाबदारी सरकारची असेल. याचा फायदा शाळाबाह्य विद्यार्थ्यांच्या संख्येमध्ये घट होईल. पण याचा दुष्परिणाम खाजगी शैक्षणिक संस्थेला होऊ शकतो. २५% आर.टी.ई चे विद्यार्थी बारावीपर्यंत खाजगी शैक्षणिक संस्थेला शिकवावे लागेल. सरकार आधीच तीन तीन वर्ष झाले या खाजगी शैक्षणिक संस्थेचा फी परतावा वेळ देत नाही आणि एक पुरेसा सुद्धा देत नाहीत. खाजगी शैक्षणिक संस्थेला याची अधिक झळ पोहोचेल.

शालेय शिक्षण वर्ष आता ५ + ३ + ३+ ४ या पद्धतीचे असेल. याचा अर्थ वय वर्षे तीन ते आठ हा पहिला टप्पा. पहिली आणि दुसरी इयत्ता ही पूर्वप्राथमिक गटांमध्ये टाकली आहे. जी अतिशय स्वागतार्थ गोष्ट आहे. या विद्यार्थ्यांचा अभ्यासक्रम हा संपूर्ण ॲक्टिविटी बेस असेल. मग वय वर्ष ८ ते ११ मग ११ ते १४ आणि १४ ते १८. उच्चमाध्यमिक हे नववी ते बारावी आहे. पूर्व प्राथमिक प्राथमिक शिक्षण याचा फोकस हा आनंददायी शिक्षणाबरोबरच सहकार्य भावना, टिमवर्क, वैयक्तिक तथा सामाजिक स्वच्छता यावर केंद्रित केला तर माध्यमिक शिक्षण याचा फोकस डिस्कवरी बेस, डिस्कशन बेस्, अनालिसिस बेस् आणि क्रिटिकल थिंकिंग बेस ठेवला आहे. त्यासाठी अभ्यासक्रमामध्ये असलेली जास्तीची माहिती ती कमी करण्याला करायला सांगितले आहे.

परीक्षा पद्धत कशी असली पाहिजे आणि विद्यार्थ्यांचे मूल्यमापन कसे करावे यासाठी प्रथमच सर्व विविध बोर्ड यांना एकाच प्लॅटफॉर्मवर आणले असून सर्व बोर्ड हे मिनिस्ट्रि ऑफ एज्युकेशन खाली येथील. सहाजिकच त्याचा परिणाम आय.सी.एस.ई आणि आंतरराष्ट्रीय बोर्डवर होईल. याने सर्व बोर्डची परीक्षा पद्धती सारखी होण्याचे चिन्हे आहेत.

ही पॉलिसी कोचिंग क्लास संस्कृतीच्या विरोधात असून परीक्षा पद्धतीमध्ये आमूलाग्र बदल आणण्यासाठी पुढील काही वर्षांत मोठे बदल करतील. बारावीनंतर विविध शाखांसाठी लागणाऱ्या प्रवेश परीक्षा यावर सुद्धा N T A काम करणार आहे जी अतिशय विधायक गोष्ट आहे.

शिक्षकांना अधिक सन्मान मिळाला पाहिजे असे सर्व सदस्यांचे म्हणणे असून यापुढे शिक्षक अभ्यासक्रम बी.एड हा चार वर्षाचा केला जाईल. मुख्य म्हणजे शिक्षकांना निवडणूक कामांमधून वगळण्यात आले आहे. शिक्षकांसाठी टी.ई.टी परीक्षा तशीच ठेवली असून त्याची व्याप्ती वाढवली आहे. ते सर्व स्तरावर असेल. फाउंडेशन स्तरावर म्हणजे प्री प्रायमरी टीचर ला सुद्धा ही टी.ई.टी लागू करण्यात आली आहे. तसेच प्रत्येक शिक्षकाने वर्षातून किमान ५० तास त्यांच्या विषयासंदर्भात ऑनलाईन ट्रेनिंग घेणे अनिवार्य राहील. ज्या शैक्षणिक संस्थेची गुणवत्ता नाही आहे अशा शिक्षक बनवणाऱ्या बी.एड संस्था ताबडतोब बंद करायला सांगितले आहे.

भाषा विकासाबाबत ही पॉलिसी खुप आग्रही असून मातृभाषेतून शिक्षण साठी प्रयत्नशील आहे. त्याचबरोबर पहिल्या आठ वर्षात बालकाला विविध भाषा शिकता येतात या शास्त्रीय आधारावर तीन भाषा सूत्र आधी सारखे चालू ठेवायला सांगितले. सर्वात महत्त्वाचे, संस्कृत भाषा सर्व स्तरावर उपलब्ध करून द्यायला सांगितले. याचा अर्थ कुठल्या पालकाने त्याच्या पाल्याला पहिली इयत्ता पासून संस्कृत भाषा ची मागणी केली तर तशी सोय शाळेला करून द्यावी लागेल.

पूर्वीच्या ड्राफ्ट मध्ये स्कूल मॅनेजमेंट कमिटी च्या प्रोव्हिजन या खाजगी शैक्षणिक संस्थेला सुद्धा लागू होत्या. त्या अंतिम मसुदा मध्ये त्याचा कुठेही उल्लेख दिसत नाही. याचाच अर्थ ती एस.एम.सी मुद्दा खासगी संस्थेला काढलेला दिसतोय.. पण त्याजागी स्कूल कॉम्प्लेक्स कमिटी चा उल्लेख आहे. पण त्यातून खाजगी शैक्षणिक संस्थेची स्वायत्ता धोक्यात येणार नाही जी आधीच्या ड्राफ्ट मध्ये येत होती. संपूर्ण भारतातून स्कूल मॅनेजमेंट कमिटी च्या प्रोव्हिजन वर खासगी संस्थांन कडून टीका झाली होती.

सर्व शाळांवर अधिक उत्तम लक्ष केंद्रित व्हावे म्हणून नियम व मान्यता चा विभाग वेगळा असेल आणि शाळांचे ऑपरेशन/ सिस्टीम अंमलबजावणीसाठी वेगळा विभाग असेल. यासाठी प्रत्येक राज्यात स्वतंत्र राज्य शाळा नियामक प्राधिकरण असेल.

शाळेत विद्यार्थ्यांना उत्तम अभ्यासक्रम मिळावा म्हणून शिक्षकांना हे स्वातंत्र्य दिले आहे की ते एन.सी.ई.आर.टी मधील काही भाग आणि एस.सी.ई.आर.टी मधील काही भाग घेऊन शिकवू शकता. उदाहरणार्थ सी.बी.एस.ई बोर्डाच्या अभ्यासक्रमात महाराष्ट्राचा इतिहास, शिवाजी महाराजांचा इतिहास याची माहिती जुजबी आहे तर राज्य बोर्डाच्या म्हणजे एस.एस.सी च्या पुस्तकात शिवाजी महाराजांची माहिती सखोल आहे .आता या दोघांमधील माहिती घेऊन वर्गात शिकवायला शिक्षकांना निवडीचा अधिकार असेल.

थोडक्यात काय हे नवीन राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण एकविसाव्या शतकात साठी लागणारे कौशल्य येणाऱ्या पिढीमध्ये आणायला आग्रही असून भारतीय शिक्षण आणि तत्त्वाला तेवढेच महत्त्व देत आहे. 1992 नंतर म्हणजे तब्बल २७ - २८ वर्षाने हे नवीन शैक्षणिक धोरण आले आहे. या आधारावर पुढील राष्ट्रीय अभ्यासक्रम चौकट आता बनेल, त्या आधारावर पाठ्यपुस्तक बनतील जे अनुभवातून शिक्षणाला महत्त्व देतील अशी आशा बाळगू.

सचिन उषा विलास जोशी
शिक्षण अभ्यासक

नवीन शैक्षणिक धोरण आणि खाजगी शाळेची स्वायत्ता

सचिन उषा विलास जोशी
शिक्षण अभ्यासक

नवीन शैक्षणिक धोरण मसुदा आलेला आहे. अध्यक्ष डॉ. के. कस्तुरीरंगन यांचे अभिनंदन केलं पाहिजे की *२१ व्या शतकातील जे गुण येणाऱ्या पिढीकडे आपल्याला हवे आहेत ते या विद्यार्थ्यांमध्ये कसे निर्माण होतील त्या अनुषंगाने संपूर्ण मसुदा तयार झालेला आहे.* अनुभवातून शिक्षण हा त्याचा पाया आहे पण या मसुद्यामध्ये खाजगी संस्थाचालकांना सर्वात धोक्याची घंटा जी आहे ती म्हणजे "स्कूल मॅनेजमेंट कमिटी"

काय आहे स्कूल मॅनेजमेंट कमिटी ती जरा समजून घेऊ या..
सरकारी शाळा, अनुदानित शाळा, आदिवासी शाळा या सर्व शासकीय शाळांचे कामकाज व्यवस्थित व्हावे म्हणुन व त्यांच्यावर अंकुश राहवे म्हणून स्कूल मॅनेजमेंट कमिटी (SMC) प्रस्थापित केली गेलेली आहे. ही गेले काही वर्षापासून कार्यान्वित आहे. यामध्ये मुख्याध्यापक, तीन शिक्षक, तीन पालक, माजी विद्यार्थी आणि शाळेच्या परिसरामध्ये असलेले प्रतिष्ठित सामाजिक कार्यकर्ते असे सर्व या कमिटीमध्ये असतात, जर शाळा ग्रामीण भागात असेल तर त्या गावातील सरपंच या समितीमध्ये येतो. साधारण १० ते १२ सदस्य असतात. यांना शाळा चालविण्याचा अधिकार असतो. आता सरकारी शाळेमध्ये ही असणे आवश्यक आहे कारण सरकारी शाळांमध्ये जबाबदारी ही कोणा एकाची नसते. *परंतु हीच स्कूल मॅनेजमेंट कमिटी (SMC) खाजगी शाळांना लावण्याची शिफारस या नवीन राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरणाच्या मसुदा मध्ये आली आहे.

आता आपण समजून घेऊ की खाजगी शाळांना ही कमिटीची शिफारस मंजूर झाली तर याचे काय परिणाम होतील? पण त्या आधी आपला समजून घेतलं पाहिजे की भारतामध्ये खाजगी शाळेचा महत्त्व काय आहे..
आपल्याला माहिती आहे की गेले वीस वर्षापासून सरकारी शाळांची गुणवत्ता हा नेहमी एक प्रश्न उभा राहिलेला आहे.. आज भारतामध्ये 60% विद्यार्थी 40% खाजगी शाळांमध्ये जातात आणि 40% विद्यार्थी हे 60%सरकारी शाळेच्या मधे जातात. भारतात सरकारी शाळा 60 टक्के आहेत तर खासगी शाळा 40 टक्के आहे. आज जास्तीत जास्त विद्यार्थी हे खाजगी शाळेत शिकत आहेत. गुंतवणुकीचा विचार केला तर एकूण जीडीपीच्या 60 टक्के खर्च खाजगी क्षेत्रातून आहे. भारताच्या विकासामध्ये खाजगी शाळांचा आणि खाजगी शैक्षणिक संस्थांचा प्रचंड महत्त्व आहे.

आता हे सर्व खाजगी क्षेत्र स्कूल मॅनेजमेंट कमिटी हाताळेल ज्यामध्ये शाळेचे मुख्याध्यापक, तीन शिक्षक, तीन पालक, माजी विद्यार्थी आणि समाजातील काही प्रतिष्ठित प्रतिनिधी, सामाजिक कार्यकर्ते, पंचायत सदस्य त्यात असतील. यामध्ये कुठेही शाळेचे ट्रस्टी म्हणजेच विश्वस्त यांचा समावेश केला नाही. म्हणजे ज्यांनी कष्टाने शाळा उभी केली, एवढी मोठी इन्वेस्टमेंट केली त्यांचं या कमिटीमध्ये साधा मेंबर म्हणून सुद्धा घेतलेलं नाही.
ज्यांच्या विचाराने शाळा सुरू झाली आहे त्या सर्व विश्वस्तांचे एक पण प्रतिनिधी या कमिटीवर नाही.
याचा अर्थ काय समजावा? सरकारला खाजगी शाळेची स्वायत्ता काढून घ्यायचे आहे का?

जर खाजगी शैक्षणिक संस्थेची स्वायत्तता निघून गेली तर त्या सर्व संस्थेचे रुपांतर सरकारी शाळेसारखी होईल. जबाबदारी कोणीही घेत नसल्याने शैक्षणिक गुणवत्ता घसरेल. स्कूल मॅनेजमेंट कमिटी म्हणजेच SMC जर संपूर्ण शाळेचे शैक्षणिक आर्थिक व्यवस्थापकीय निर्णय घेणार असेल तर नक्कीच भ्रष्टाचाराला हे आमंत्रण असेल. शाळेचे विश्वस्त त्यांच्या कष्टातून स्वतःच्या पैशांमधून संस्था उभी करत असतात. कोणी स्वतःच्या संस्थेमध्ये भ्रष्टाचार करत नाही. पण SMC ला काही न करता मालकी हक्क मिळतो व त्यातून भ्रष्टाचाराला सुरुवात होते.

दुसरा महत्त्वाचा परिणाम म्हणजे जे विश्वस्त त्यांचं संपूर्ण आयुष्य संस्था उभी करायला लावतात हे त्यांच्याकडूनच त्यांचे शाळेचे निर्णय घ्यायचे अधिकार काढून घेतले गेले तर त्यांचा संस्थे मधला काम करण्याचा उत्साह निघून जाईल. नवीन कोणी शाळा उभारायला पुढे येणार नाही. सामाजिक उद्योजक म्हणजेच social entrepreneurs घडणार नाही. जो सर्व कष्ट करतो, जो मॅनेजिंग ट्रस्टी असतो त्याला जर स्कूल मॅनेजमेंट कमिटी जाब विचारणार असेल तर काम करण्याची प्रेरणा काढून घेतल्यासारखे आहे. कारण मॅनेजमेंट कमिटी, मॅनेजमेंट ट्रस्टी हे मुख्याध्यापक किंवा शिक्षक जर काम करत नसेल तर त्यांना जाब विचारतो.. नोकरी वरून काढण्याची शिक्षकांना भीती असते.. आता हा अधिकारच स्कूल मॅनेजमेंट कमिटीकडे आला तर काय होईल याचा आपण विचार करावा..

आता SMC खाजगी संस्थेमध्ये का आणली जात आहे, तर काहीजण म्हणतात की खासगी संस्था नफेखोरी करतात... जर नफेखोरी करत असतील तर त्या पद्धतीचे कायदे बनवावे किंबहुना तसे कायदे आहेतच. शुल्क नियंत्रण कायदा आधीच आलेला आहे. सुप्रीम कोर्टाने सुद्धा ठरवून दिलेले आहे की किती सरप्लस संस्था घेऊ शकते.. 15% पर्यंतचा सरप्लस हा कायद्यानेच मान्य केलेला आहे.

काहीजण म्हणतात खाजगी शाळा फी खूप जास्त घेते.. राइट टू इन्फॉर्मेशन खाली तपास केला की समजते की सरकारी शाळेतील एका विद्यार्थ्यावर किती खर्च होतो..
साधारण 97 हजार रुपये एका विद्यार्थ्यावर सरकार ऐका विद्यार्थवर खर्च करते. याचाच अर्थ सरकारी शाळेतील विद्यार्थ्यांची फी झाली 97 हजार रुपये.. जी माझ्या तुमच्या टॅक्स मधून भरली जाते. भारतामध्ये खाजगी शाळा समजा 100 असतील तर त्यातील 80 शाळा या बजेट स्कूल आहे. ज्यांची अवरेज फी ही 35 ते 50 हजार रुपये आहे. *याचा अर्थ महाग शिक्षण कोण देते याचा विचार करावा.
त्यामुळे खाजगी शाळा नफेखोरी करता अथवा खूप फी असते हे अर्धसत्य आहे.

मी स्वतः नवीन शैक्षणिक धोरणाचे अध्यक्ष डॉ. कस्तुरीरंगन सरांना टाटा संशोधन संस्थेच्या कार्यक्रमात विचारले होते की खाजगी शाळांना तुम्ही स्कूल मॅनेजमेंट कमिटी का लागू करता आहात? तर त्याचे उत्तर होते की की सरकारी शाळा आणि खाजगी संस्थेमध्ये स्पर्धा लागली पाहिजे जेणेकरून याने गुणवत्ता वाढेल. स्पर्धेने गुणवत्ता वाढते पण दुसऱ्याचे अधिकार काढून स्पर्धा होत नसते. जर स्पर्धा लावायची असेल तर शिक्षणतज्ञ हेरंब कुलकर्णी नी सुचवलेले एज्युकेशन व्हाउचर भारतात लागू करा. प्रत्येक विद्यार्थ्याच्या पालकांना डायरेक्ट अकाउंट मध्ये एक विशिष्ट रक्कम फी म्हणून जमा करा आणि त्या पालकाला ठरवू द्या, निर्णय घेऊ द्या की त्याला हे एज्युकेशन व्हाउचर कुठल्या शाळेत जाऊन रीडिंम करायचे आहे.. सरकारने सर्व सरकारी शाळेच्या शिक्षकांना पगार द्यायचा नाही. त्या शाळेकडे जेवढे ऍडमिशन होईल तेवढे एज्युकेशन व्हाउचर जमा होतील व त्या पैशांमधून सर्व शिक्षकांचे पगार निघतील. याचाच अर्थ जी शाळा गुणवत्तापूर्ण शिक्षण देईल तिकडे ॲडमिशन होतील. पालकांना निवडीचा अधिकार मिळेल. सरकारी शाळेत जायचं का खाजगी शाळेत जायचं तो पालक ठरवेल..
असो मुद्दा हा आहे तुमची रेष मोठी करण्यासाठी बाजू वाल्याची रेष छोटी करणे हा उपाय नाही. SMC खासगी संस्थेला लागू करणे म्हणजे खाजगी वाल्यांची छोटी करून पुसण्याची व्यवस्था करणे.

सरकारला असे वाटते आहे का की भारतात जेवढ्या खाजगी शाळा आहे त्या काँग्रेसवाल्यांच्या आहे?
हे मान्य आहे की राजकारणी लोकांच्या शाळा असतात पण याचा अर्थ असा नाही की भारतातल्या सर्व शाळा या राजकारणी खास करून काँग्रेसवाल्यांच्या आहे. स्कूल मॅनेजमेंट कमिटी मध्ये दोन सदस्य हे समाजातील त्या परिसरामधले असतील. आता हे समजण्याइतके कोणी मूर्ख नाही ही की हे समाजातील प्रतिष्ठित कोण असतील? सत्ताधारी पक्षाचे कार्यकर्ते यांच्यात स्पर्धा सुरू होईल की आमच्या विभागातील ही नावाजलेली संस्था आहे त्याच्या कमिटीवर आमचे नाव घ्या. भाऊ दादा हे सर्व या कमिटीवर येतील.

सर्व शिक्षकांचा पगार वाढ ही कमिटी ठरवेल. एखाद्या ज्येष्ठ शिक्षकाने कुठल्या विद्यार्थ्याला रागावले असेल आणि दहा वर्षात तो या कमिटीवर माजी विद्यार्थी म्हणून सदस्य आला तर तो ठरवेल आपल्या गुरूची सॅलरी किती वाढवायची.. खरंतर राईट टू एज्युकेशन चा कायदा मध्ये शाळा कशी चालवायची, पगार किती असले पाहिजे इत्यादी हे सर्व नियम आहे. विश्वस्त त्यांनी नियमानुसार शाळा चालवतात. जे चालवत नसेल त्यांच्यावर कारवाई होते आणि व्हायलाच पाहिजे. पण आधीच गुन्हेगार ठरवून त्यांच्यावर अंकुश ठेवायला स्कूल मॅनेजमेंट कमिटी आणणे म्हणजे खाजगी शाळेची स्वायत्ता काढून घेणे आहे.

आज IIT उत्तम पद्धतीने काम करते कारण ती स्वायत्त संस्था आहे. जरी सरकारी असली तरी तिला स्वायत्त चा दर्जा आहे. स्वायत्त दर्जा असल्यानेच कुठल्याही संस्थेचा विकास होतो. ती जर हे येणारे शैक्षणिक धोरण काढून घेणार असेल तर भविष्यात खाजगी संस्था बंद पडतील. विश्वस्त संस्था शाळा बंद करण्याचा निर्णय घेतील. सरकारकडे एवढा पैसा आहे का येत्या दहा वर्षात एक लाखाहून अधिक उत्तम शाळा बांधू शकतील? आजही ग्रामीण भागात आठवी इयत्ते पुढे शाळा नाही आहे.

खाजगी शाळांमध्ये 25 टक्के आरक्षण आले त्यांची फि गेले तीन वर्षापासून संस्थेला मिळाली नाही. जी मिळते ती वेळत मिळत नाही आणि पूर्ण मिळत नाही. यामुळे कितीतरी बजेटेड खाजगी संस्था नुकसान सोसून शाळा चालवताय. आता त्यावर जर हे स्कुल मॅनेजमेंट कमिटी संस्थाचालकांच्या मानगुटीवर बसली तर भारताची शैक्षणिक प्रगतीवर दूरगामी वाईट परिणाम होतील.

नवीन शैक्षणिक धोरणा मध्ये बालवाडीचे शिक्षण हे राईट टू एज्युकेशन अॅक्ट खाली आणले आणि आठवीपर्यंतची मोफत शिक्षण हे आता बारावीपर्यंत केले. हे धोरण म्हणून चांगली बाब आहे पण सरकारकडे एवढा पैसा आहे का की वय वर्षे तीन ते सोळा वर्षाच्या सर्वच विद्यार्थ्यांना सक्तीचे आणि मोफत शिक्षण देऊ शकेल? का ते सुद्धा खासगी संस्थेच्या खांद्यावर 25% चा बोजा म्हणून चढवला जाईल..

मूळ प्रश्न हा आहे की आज भारतात शिक्षणावर जीडीपीच्या आठ टक्के एवढा खर्च होतो ज्यात गव्हर्नमेंट हे तीन टक्के खर्च करते म्हणजे 60 ते 70 टक्के गुंतवणूक ही खाजगी सेक्टरची आहे आणि या खाजगी सेक्टरला नियंत्रित करण्यासाठी स्कूल मॅनेजमेंट कमिटी आणणे म्हणजे शिक्षण क्षेत्रांमधील गुंतवणूक कमी करणे आहे.

त्यामुळे सर्व खासगी संस्थाचालकांनी या सर्व गोष्टींवर विचार करून सरकारला स्कूल मॅनेजमेंट कमिटी नियम काढण्यास भाग पाडावे लागेल. नवीन शैक्षणिक धोरणाच्या कमिटीमध्ये जास्तीत जास्त सदस्य हे विद्यापीठाचे कुलगुरू आहे. यामध्ये एक सुद्धा खासगी संस्थाचालकाची नियुक्ती केली नाही किंवा खासगी संस्थाचालकांच्या असोसिएशनचे प्रतिनिधी त्यामध्ये नाही आहेत. त्यामुळे खासगी संस्थाचालकांच्या काय अडचणी असतात हे या शैक्षणिक धोरण बनवणाऱ्या कमिटीला समजलेच नाही. खासगी संस्थाचालकांना गृहीत धरून कुठलेही धोरण त्यांच्यावर लादणे म्हणजे संविधानाने दिलेला हक्काची उल्लंघन करणे आहे. सन्माननीय सुप्रीम कोर्टाच्या एका निर्णयानुसार शाळा चालवणे हे संविधानाच्या आर्टिकल 19 (g) खाली येते.

त्यामुळे हे धोरण कितीही उत्तम असले तरी खासगी संस्था चालकांसाठी आपले अधिकार SMC कडे देणे आहे.. ज्या कमिटीमध्ये संस्थाचालक नाही ना त्यांचा कोणी प्रतिनिधी नाही. खाजगी शाळेची गुणवत्ता असते ती त्यांच्याकडे असलेल्या स्वायत्ता मुळे. त्यामुळे हे धोरण स्वायत्त चा अधिकारच काढून घेत असेल तर याचा सर्व भारतातील संस्थाचालकांनी विचार करावा.

सचिन उषा विलास जोशी
शिक्षण अभ्यासक

When will the students inculcate the sense of co-operation?

It is said that school helps inculcate values in students. To some extent it might be true but it is not always that the education system ensures that the students imbibe all the good values. It is not necessary that the education system is always sucessful in nurturing morals and values in the students.

Most of the time we do not go in the depth of everything. In today's article let us discuss how the feelings of hatred, competition, insecurity, failure and rejection arise in human beings.

If we try to think about the origin of these emotions we might be able to understand the root cause of these problems. Who created the feeling of " Inferiority Complex" in this world. This was created by our very own education system. Clearly speaking the mad race of securing first position in academics is the biggest contributor for the origin of feeling of inferiority. Reason being in a class of 35 students only one child can secure first position and the remaining 34 students are left behind. Even if Lord Bramha uses all his powers he cannot make sure that all the 35 students come on position one.

But each and every parent expects that my son or daughter should be a topper. If not a topper in the country then in state, if not in state then in the district, if not in the district then atleast he/she should be a school topper. If not in all subjects, atleast in any one subject the child should be a topper. Parents feel that a child gets recognition in the society only if he or she is able to secure position in top 10. This kind of a thought process actually pressurises the education system to produce toppers only.

To make one child successful we are playing with the emotions of the remaining 34 children. In the process of giving recognition to one child we demoralize the remaining 34. To make one child proud we unknowingly put the remaining 34 students at stake. But we are unable to see this. One child wins and 34 students fail. Then the remaining 34 students compete among themselves. So this competitive feeling amongst students only creates hatred and there is no place for love.

From Nursery to Graduation means for 18 years these 34 students who didn't come first are taught to accept failure. In human psychology there is a concept of Law of conditioning, if we go by this law we are conditioning them to accept failures. So these students develop an inferiority complex and they believe that they are going to be failures for life and can never be successful. From all this we are creating a generation which readily accepts defeat.
So our current education system is developing people with an attitude of a failure. Later on these people feel low on confidence. They always feel my business is not going good, I cannot face an interview, I cannot face a crowd.

Till now our education system has created faces which are sad, depressed, defeated and our exam system is responsible for this. Our mindset of always being number one is actually producing these sad and depressed faces.

" I will always fail", is the feeling which is a result of our examination system. This needs to be changed.Thoughts like - I secured less marks, I failed, I was not able to secure first position should not make one feel depressed but instead it should be accepted with responsibility. A child's capabilities cannot be decided by the marks scored in exams.

If we wish to spread the feeling of love and co operation among people on earth, then we need to completely stop unhealthy competition amongst ourselves. Sad, depressed faces cannot develop a powerful nation. The opening statement of the Kothari commision says, "The destiny of India is being shaped in her classrooms. " So is it correct to create a competitive feeling amongst students of these classrooms?

So the people with feeling of joy, those who do not compare themselves with other, are free from the feeling of hate and jealousy, do not feel inferior to anyone are required.
That is why in school the students should have the feeling of love and co operation for their classmates and this feeling should cross over the boundries of classrooms as well.
This can be achieved by changing the examination pattern. That is why "Continuous and comprehensive evaluation" should be followed on priority.

CCE pattern is the only way to find out unique qualities of individual student and it helps to further find out how the students can be moulded as per their capabilities. The law of equality does not holds good here and that is why the teachers should not judge a child on the basis of the marks scored by them.

Even the parents should focus more on EQ and SQ rather than the IQ of the child. Instead of memorizing for the exams the child should understand the concepts and appear for exams on the basis of self study. Such a kind of thought process needs to be encouraged.

If we decide the child's potential based on their skills rather than their scores then even if the child scores less marks it will stop him from developing a feeling of inferiority and low self esteem in his mind. Their faces won't not look depressed anymore and the sense of cooperation will be generated in them automatically.

Sachin Usha Vilas Joshi
Education activist

Social media vs father daughter friendship

This is last year's sensational incident from Nashik. Actually now a days such incidents take place almost everyday but evertime for few days there is reaction to news by common public, anger depression, view voices are raised, candle march and then everything is forgotten and we pose ourselves busy in our life. We just think That this won't happen with our daughter. But here only we are mistaken.

A school going boy had friendship with an innocent girl through social media and the boy clicked some photograps of the relationship . Through these photographs he started blackmailing her and raped several times.

Generally we just raise questions that why internet access to be given to children at younger age? Why mobile to girls? Don't the parents know who are their daughter's friend over facebook, with whom she is chatting? And the blaw blaa.....

I think there won't be a solution to this problem this way we need deep thinking and to bring some permanent changes at our home to come out of it so that no blooming bud is deprived off the right to bloom.
What type of thoughts be cultivated and menouvered in their minds so that they are folly bloomed.

Actually girls from seventh to twelfth standard are on a very crucial turn of life. Naturally they will have attraction towards social media. They will be having college friends of other sex and so on. Police and NGO's are counciling them on use of social media but what as parents we can do at home is a strong bonding between parents n daughter.

To build such strong bonding between family the parents need to make her understand that if by chance she is trapped in such incidences through social media or someone blackmailing her it is only her parents who can help her out to come out of it.

Build such confidence in her that she comes n speaks to you without any fear of scolding even when she knows that she is mistaken.

Firstly we should understand that all such incidents happen because the young culprit mind knows that even if a single photo of innocent girl is with that person in his mobile it will be sufficient for him to blackmail the girl.

Now a days there are so many applications on the mobile through which photos can be cropped, face of one girl and the body of some other can be pasted and the benefit of all such is taken by these social culprits.
If we have strong bonding with our daughter especially between father n daughter , the girls won't fear of any worse.

To which extent this father n daughter bond is can be better explained by one incident.
A friend's daughter fell in love with a young boy. The girl had gone to Pune for her education. The family was not aware of this affair. They had physical relation also.
Once they went to a lodge and here someone clicked their photographs in odd position.The culprit caught hold of the girl and threatened her that he will phone her father and call him over there. The culprit was knowing her father and had I'll intension for the girl from the earlier.

In 90% such cases the girls beg please don't tell at home and will do whatever you want and here only the culprits take the chance and misadvantage of the situation and start blackmailing her.

In this case the father daughter duo had very strong bonding and the girl had full confidence that even if she has done some mistake her father will take care of it and she straight away replied the culprit Why you, I myself phone my father and ask for his help.

Here the point is can we build such strong bond with our daughter and the answer is Yes we can.

For this the father will have to take the initial step, for that the father will have to frame a rule that if anyone in his life has insulted or hurt him then in that case he will share his such feelings with wife and daughter as well.

The young daughter will think if my father can share his feelings and ask advice then if I am at problematic situation then father only can be the first person to whom she can call and take advice.

Infact it is not only parents but school also needs to have the same bonding.
When I read this news the next day I called all my tenth std.girls and gave them a confidence that apart from your sir I am your elder brother always with you to support.

I explained about the precautions to be taken while using social media and took them in confidence that if by chance there is any mishappening pls.dont hesitate to share with me if you have difficulty in sharing with your parents tell me I will talk to them I am always with you and we will solve the problem together without advising each other.

Creat a picture in the mind of girls that only your parents are the well wishes and all others will take advantage of you and so you don't hide anything from your parents.

If any one is clicking your photographs just taking advantage of knowing you refuse it don't allow to click personal photographs and if by chance someone is misusing your friendship and tries to come in contact with you tries to touch you or blackmail you then tell him clearly that I will tell my father or my Sir. This type of bonding and confidence is required to be build in every girl, and for that open discussions in every family is required and then only every bud will bloom to the fullest.

Sachin Usha Vilas Joshi
Education activist

School time and Sleep me via Screen time.

Article by Educationist Sachin Usha Vilas Joshi published in Deshdoot Times)

Sleep is a such a thing that if we do not get sufficient of it , it results into physical ailments whereas over sleeping causes laziness. This laziness leads to illness. Sleep time for children is the key characteristic in their life.

The child's growth depends on the hours they sleep. The ones who sleep adequately grow physically and mentally well vise versa the ones who don't sleep adequately become cranky.
The concentration power in a child depends on the amount of sleep he/she gets. If a child doesn't get enough sleep then he gets drowsy, cranky, unfocussed in the classroom, unable to grasp the concepts taught which leads them to be physically present but mentally absent resulting in poor academic scores.

Such children get involved in unwanted practices and they are often found outside the classroom rather than in the classroom thus leading to hyperactivity.There are many reasons for such behaviour but the viral one is insufficient sleep. It is a proven fact by neuroscience that sufficient sleep is required for a better brain development.

What is sufficient sleep and how do we get it?
Children between the age groups of 3-5 years (Nursery to Srkg) should sleep for approximately 11-12 hours a day like wise 6-10years (1st-5th) should sleep for 10-11 hours a day and 11-16 years (6th-10th) should sleep for 9 hours a day as it leads to better brain development and relaxation of mind and body. A relaxed mind will be able to grasp everything in a better way.

Now the most important question is : Do children really get enough sleep? If not, what are the adverse effects of the same? What can be the reasons for insufficient sleep?
It is noticed that children in foreign countries do not get sufficient sleep. In a research done by SAARC Institute for biological study and Washington University it was observed that the students in these countries get only 6-7 hours of sleep. Hence the schools in Washington that used to begin at 7:30am now begin at 8:30 am which means an hour of extra sleeping time for the children.

The point here is whether beginning school an hour late is a solution to the problem. I personally feel that children in foreign countries sleep late as their screen time is equivalent to their sleep time as they play mobile games and watch television until late hours. The situation has turned out to be unruly as a result schools have been pressurized to begin later. Television and mobile game addiction leads towards adverse changes in the development of the child's brain. Thinking, meditation and gathering information happens in the classroom hence when a child's screen time increases his body starts becoming inactive and the sharpness of their brain gets sluggish. This effects their thought process. The ones who cannot think cannot learn and the ones who cannot learn remain academically backward.

India has gradually adapted the same lifestyle. Addiction towards television and mobile phones is on the rise thus resulting in children sleeping at late hours. Since schools in India begin at 7am children need to wake up early inorder to leave their homes and be ontime for school which leads them to a sleep time of approximately 6-7 hours a day.

This is definitely a serious concern with the English Medium School specially in the metro cities. Even today the children in the urban cities sleep early in order to wake up early. The only solution to this problem is to reduce the screen time. Children should be encouraged to play outdoor games as it will help them to inculcate early sleeping habits.
The schools that have a preprimary section should commence by 9am hence the students will get complete and proper rest.

Changing the school timing is definitely not the solution. Parents need to play a vital role by putting their kids to bed by 9pm. Finland is a country which is considered to impart better education as all schools commence by 9am and parents themselves inculcate early sleeping habits for their children. Thus these children are more focused with better grasping power , good memorizing skills and have a better growth as compared to children in other countries.

If schools in India also follow the same lifestyle then the students will grow to be healthy and prosperous citizens.

Tip : The students who belong to Adivasi and ZP schools have a habit of sleeping early and so they get sufficient sleep resulting in being vibrant to reach school by 8 am. These schools actually begin at 11am as the teachers have to travel long distances.

Sachin Usha Vilas Joshi
Education Activist

How to protect our children from sexual exploitation?

According to Indian Govt report in India in every 15 min a girl child or a boy child is sexually abused.
In the survey done by Women and children welfare ministry it is said that more than 53% children have confessed that they have been a victim of sexual harresment.
May be this is the reason why India is said as unsafe or dangerous country for children, stated in the world famous institute of Router newspaper.
If we want to change this situation about child sexual abuse then we should take some firm steps against these crimes. Not only Government or the police but we all are responsible to take the security action for our kids.
It's high time now that we should ponder over it to find a solid solution.
We all have small children so it's our resposiblity how to tackle with this situation .
The very first thing is to make children aware about this problem in play way method so they can understand it in a better way.
This problem is not only faced by girl child but even boys are the victims of molestation.
It's not necessary that only unknown people molest kids but according to a survey it has come to notice that maximum time the acquainted people are involved in these cases.
They are neighbours, relatives, friends of elder siblings, bus driver etc...Mostly the youngsters of 16 to 24years or senior citizens.
If your child is under 3 to 8 year's age category and if you feel your child should not be victim then you should just follow the following guidelines.

Now as a parents we should take our kids in confidence ,sit with them without any hesitation and tension, frankly speak to them.

Number 1:
Ask them wether they have heard about the word danger if they answer yes then ask them what is opposite of danger.
Obviously answer will be safe.

Number 2:
Explain about their body parts like head ,hand ,stomach ,legs ,these are the body parts. But there are few more body parts which are called as "Private parts".
So what are the private parts? The Private parts of the body are the parts which are covered by clothes.
Even when we go for swimming these private parts are covered.
The private parts are chest, bums and genitals (a part between two legs) ask them to repeat these body parts twice or thrice.

Number 3:
No one should see and touch our private parts neither you should see and touch others private parts.
Only ur Mammy, Dady, can see your private parts . Even a doctor can see you in the presence of parents.
Children may ask that can my grandparents touch or see my private parts ? In this case tell them yes but only your real grandparents and not others those who are in your surrounding.

Number 4:
Draw a circle on blank paper, make a list of people they know like friends neighbours, relatives and family members.
After making list ask them with whom they are comfortable, happy and to whom they love the most but only four to five people . Naturally their answer will be mummy ,papa ,grandparents , siblings and teachers.
Then you should reply them yes absolutely right. Your parent grandparents and teachers are the people who come in your safe circle.

Number 5:
If someone else tries to see or touch your private parts then what you should do ?
Strictly say "No " scream loudly. Ask the child to scream and say " No "and then simply run away from there and inform your parents about it.

Number 6:
Make them aware about one thing that there should be no secrets in between parents and children.
If anyone is telling you to keep secret and don't tell your parents about something then this is danger, you should tell everything to your parents and teachers.

After giving all information just do the revision of body parts, private parts, bad touch ,say "No",Safe circle etc.
Be friendly with your children so they will be comfortable to share their problems and happy moments with you.
After a gap of 15 days take follow up and if you feel some hesitation or strange changes in your child please look into the matter.

Some children may not come directly with complain because they are so innocent to differentiate wether it's a good touch or bad touch. Basically they are not aware that they are being victim of sexual haresment.

As a parent you should be more conscious, you need to listen and understand the small complaints like if they say they don't like particular uncle or don't want to travel in auto etc which will make you feel or understand that something went wrong. It might be the case of sexual haresment .
So parents it's very important to be very alert and vigilant in these types of cases.

If you feel awkward to teach or explain them about all these issues then please do search about "Good touch and Bad touch Espalier. This video will help you to understand how to converse with your child about this topic.
Even there is conversation between me and children where I have explained the children about bad touch , show them that video.

But I suggest it will be more effective when you will share this topic with them it will not only help your child to understand it in a better way but it will build a strong bonding between you people.
So let's owe today that we will keep our children safe and protected.

Sachin Usha Vilas Joshi
Education activist

Should we narrate ghost stories to our children?

I feel that there is no child in this world who has not been narrated ghost stories.Many of our stories include ghosts and thats how the image of ghosts is created in our minds.

But as such, there is no existence of ghosts in this world, they exist only in the minds of parents, who later pass the fear to their children.

Irrespective of our age, our rational thoughts, our scientific view and intellectual levels we all agree that ghosts do not exist. But still somewhere , at the back of our mind we fear these paranormal powers. The main reason behind this is the embedence of the existence of these paranormal powers in our minds since childhood.

What is our understanding by ghosts?

Ghosts are nothing but soulful imaginations. It is believed that if a person dies an unnatural death then his soul remains unsatisfied and it wanders in search of his unfulfilled desires. Man is a creature whose desires are never fulfilled. It is rightly said that man's demands are never ending and those whose desires are never satisfied , are said to become ghosts.

The ghost incarnations are believed to be seen on on a New Moon Day wearing white clothes in different forms and having their feet backwards. We mostly find them sitting on trees and in graveyards is how our functioning brain percieves them which is then seen in our behaviour as well.
Medical Science has proved that there are no ghosts. If there are no souls , then how can there be ghosts ? The roots of these lie in the stories narrated to us in our childhood by our parents, teachers, friends and mediums like television. Due to this the concept of the existence of ghost is embedded in our minds for a lifetime. During our growing years there is a perception that people can get possessed by ghosts.
In the first 8 years of our life , whatever we see ,we believe happens because of the mindset created in children by the elders.
Parents , you need to remember that our brain works like a computer. So whatever, is fed into our brain (input) reflects in our body language (output). When our emotional levels are at its peak , that's when we are scared and our brain becomes non functional and follows the instructions given to it by us. At this point of time we feel that the person is possessed and we become victims of visualisation of paranormal powers.
Parents should avoid ghosts stories while narrating stories to their children and avoid exposing children to any television series related to ghosts. Something that is non existent should not be embedded in the child's mind as this increases their levels of fear for such paranormal activities.
It is made obvious that ghosts can be seen only in the dark and that's the reason why almost 80% people fear darkness.

As parents you may deny the narration of such stories but children find their sources through friends and social media. You need to be cautious what they are viewing and explain to them that such stories are unreal and that they are only used as a source of entertainment. If possible educate them about how these scenes are filmed in order to eradicate the fear of ghosts and other myths in them.

Young learners should educate themselves by listening to some documentaries on youtube by Shyam Manav. To prove the existence of ghosts is just a myth. 30 students of Grade 9 from Espalier-The Experimental School visited a graveyard at midnight. The video of the same is available on youtube.

I would like to close by asking all the parents to narrate stories with moral values rather than just myths to lay a stronger foundation for character building.

महात्मा गांधी यांची शिक्षण प्रणाली अर्थात नई तालीम

130 कोटी असलेल्या देशांमध्ये नोबेल विनर कमी, ऑलम्पिक मध्ये मिडल मिळवणारे कमी, शास्त्रज्ञांची संख्या बोटावर मोजण्याइतकी.. म्हणजे इतके कमी की जास्त शास्त्रज्ञ देणाऱ्या पहिल्या दहा देशांमध्ये भारत नाही. कारण या यादीत यायला किमान त्या देशाचे 100 शास्त्रज्ञ तरी लागतात. भारताचे फक्त दहा शास्त्रज्ञांची नावे या यादीत आहे. म्हणून म्हटले 130 कोटी लोकसंख्या देशांमध्ये आपण शंभर शास्त्रज्ञ सुद्धा निर्माण करू शकत नाही. याचे कारण ब्रिटिशांनी लादलेली शिक्षण पद्धती. "शिक्षण पद्धती" या शब्दांमध्ये 'पद्धती' हा शब्द फार महत्त्वाचा आहे. याला इंग्रजीमध्ये सिस्टीम म्हणतात. ब्रिटिश अधिकारी सिस्टीम लावण्यात माहिर होते. एकदा सिस्टीम लागली की ती तोडणे मुश्कील. म्हणून तर त्यांनी जगातल्या बहुतांश देशावर राज्य केले. ही सिस्टीम कशी तोडायची याचे सखोल ज्ञान महात्मा गांधी यांना होते. हिंसा करून स्वातंत्र्य मिळू शकतं नाही.. ब्रिटिशांची सिस्टीम तोडता येणार नाही.. म्हणून अहिंसा हे सूत्र स्वातंत्र्यासाठी त्यांनी वापरले. तसेच शिक्षणा बाबत होते. ब्रिटिशांना मेंदू न वापरणारे.. सांगू ते काम करणारे.. मनुष्यबळ हवे होते. म्हणून मेकॉले ने तशी शिक्षण पद्धती आणली. जी शिकेल सगळे पण विचार करू शकणार नाही. हे गांधीजींना माहिती होते म्हणून त्यांनी "नई तालीम" ही भारतीय शिक्षण प्रणालीची वैचारिक बैठक केली. त्याचे काही प्राथमिक प्रयोग केले. भारत स्वातंत्र्य झाल्यानंतर त्यांना या नई तालीम ची शिक्षण पद्धती आणायची होती.  जी शंभर टक्के भारतीय शिक्षण व्यवस्थेला धरून होती. पण आपले दुर्दैव की स्वातंत्र्यानंतर गांधी दंगली विझवण्यात अडकले आणि पुढे त्यांचा खून करण्यात आला. गांधी किमान पुढील दहा वर्ष जरी जिवंत राहिले असते तर आज भारताचे किमान शंभर शास्त्रज्ञ तरी असते. अशी नक्की काय होती नई तालीम शिक्षण प्रणाली? 

खरतर महात्मा गांधी यांची 151 वी जन्मशताब्दी आपण साजरे करतोय. महात्मा गांधी म्हटलं की मनामध्ये पहिले अहिंसा, शांती हे विचार येतात.. तर डोळ्यासमोर गांधीजींचे तीन माकडे येतात.. आपण सर्वजण समजतो की महात्मा गांधी यांची सर्वात उत्तम भेट ही "सत्याग्रह" आहे. हे खर आहे आहे की सत्याग्रह तूनच लोक तंत्राचा पाया मजबूत झाला पण सत्याग्रही सर्वोत्तम भेट नाही. मग महात्मा गांधी यांची सर्वोत्तम भेट कुठली?

टाइम मॅगझिनने विसाव्या शतकातला अद्वितीय व्यक्तिमत्त्व म्हणून गांधीजींना जाहीर केले. सत्याग्रहाच्या माध्यमातून भारताला स्वातंत्र्य देणारी महान व्यक्ती पण या व्यक्तीचे शिक्षणात का योगदान? आणि ते सत्याग्रह पेक्षा सर्वश्रेष्ठ कसे? 1938 साली महात्मा गांधी यांनी स्वतः काँग्रेस अधिवेशनात शिक्षणाचे विचार मांडले. हे मांडतांना स्वतः गांधीजी म्हणाले, "मी आज या देशात समोर आणि संपूर्ण विश्वास समोरच काही नवे विचार मांडण्याचा दावा करीत आहे. आत्तापर्यंत ज्या ज्या विचारांची देणगी जगाच्या चरणी अर्पण केली आहे त्यापैकी सर्वाधिक क्रांतिकारी आणि म्हणूनच अत्यंत महत्त्वपूर्ण असा विचार आहे. याहून अधिक मूल्यवान व महत्त्वाची अशी दुसरी कोणती देणगी मी जगासमोर ठेवू शकेल असे मला वाटत नाही. या विचारांमध्ये माझ्या सार्‍या रचनात्मक कार्यक्रमांना व्यावहारिक मूर्तरूप देण्याची क्षमता समावलेली आहे. ज्या प्रकारच्या नव्या जगासाठी माझी सारी धडपड चाललेली आहे ती यामधून निर्माण होऊ शकेल. हा माझा अखेरचा वारसा ठेवत आहे."

म्हणजे स्वतः महात्मा गांधींनी म्हटले आहे की ही माझी अखेरची सर्वोत्तम जगाला भेट आहे. या सर्वोत्तम भेटीचे नाव आहे "नई तालीम". महात्मा गांधी यांच्या शिक्षण प्रणाली त्यांनी नाव दिले नई तालीम म्हणजे नवे शिक्षण. खरंतर सर्वात प्रथम फिनिक्स आणि टेलस्टॉय आश्रमात गांधीजीने शिक्षणाचा विचार केला. आश्रमात राहणारे त्यांचे कार्यकर्ते, सत्याग्रही, अनुयायी त्यांच्या मुला-मुलींचे कळत नकळत शिक्षणाची जबाबदारी गांधीजींवर आली आणि आश्रमातच शिक्षणाचे प्रयोग सुरू झाले. तिथे त्यांना शाळा चालवल्या. भारतामध्ये गांधीजी जेव्हा आले तेव्हा ते म्हणाले, स्वतंत्र भारतासाठी शिक्षण सुद्धा स्वतंत्र हवे आणि त्यासाठी त्याचे स्वरूप कसे असावे यासाठी वर्धा मध्ये शिक्षण परिषद बोलवली गेली. जमनालाल बजाज यांनी याचा पुढाकार घेतला. या शिक्षण परिषद मध्ये जाकीर हुसेन, आचार्य विनोबा भावे, आचार्य काकासाहेब कालेलकर, जगतराम देवीप्रसाद आणि शिक्षणातली अतिशय महत्त्वाची व्यक्ती ई. डब्ल्यू. आर्यनायकम आणि आशादेवी. यांनी त्याकाळी लंडनमध्ये शिक्षण शास्त्र मध्ये पीएचडी केली होती. ते जेव्हा भारतामध्ये आले तेव्हा पासून रवीनं रवींद्रनाथ टागोर सोबत शांतिनिकेतन संपूर्ण काम पाहत होते. या शिक्षण परिषदेचे मुख्य नेतृत्व करत होते महात्मा गांधी. 1938 मध्ये त्यांनी नई तालीम चा विचार मांडला.

महात्मा गांधी यांचा नई तालीम हा काय शिक्षण विचार होता? नक्की महात्मा गांधी यांनी शिक्षणाची काय व्यवस्था जगाला दिली? आजच्या एकविसाव्या युगातील सर्व प्रश्नांची उत्तरे गांधीजींच्या शिक्षण प्रणालीमध्ये आहे का? याचे उत्तर समजण्याची कींवा नई तालीम समजून घेण्याआधी आजच्या शिक्षणाची काय अवस्था आहे ते समजून घेतले पाहिजे. नॅशनल एम्पलोयाबिलिटी रिपोर्ट ऑफ इंजिनिअरिंग ग्रॅज्युएट सर्व्ह रिपोर्ट सांगतो की, मेकॅनिकल, सिव्हिल, इलेक्ट्रिकल शाखेतील फक्त ७% विद्यार्थ्यांना रोजगार प्राप्त होण्याची साठी लागणारे स्कील कौशल्य कला अवगत आहे. 93 टक्के विद्यार्थी इंजिनिअर होतात पण इंजिनिअरिंग केल्यानंतर जे कौशल्य यायला हवे ते येतच नाही. भारतामध्ये पंधराशे हून अधिक इंजिनिअरिंग कॉलेज आहे.. दरवर्षी चार लाखांहून अधिक इंजिनीयर बाहेर पडतात पण वर्ल्ड क्लास टायलेंट म्हणून ज्यांची निवड व्हायला हवी यांची संख्या वीस ते पंचवीस हजार विद्यार्थ्यांची आहे. एवढ्या वाईट परिस्थिती मध्ये भारताचे तरुण आहेत. इंडस्ट्रीमध्ये इंजिनीयरला जॉब नाही असे नाही पण ज्या कॉलिटी चे विद्यार्थी हवे ते मिळत नाही. विद्यार्थ्यांमध्ये संशोधन वृत्ती नाही.. विधायक विचार नाही.. नवं असं काही करण्याची हिम्मत नाही.. कारण आपली शिक्षण पद्धती नवा असा कुठलाच विचार मांडत नाही. कारण "घोका आणि ओका" ही आपली शिक्षण पद्धती झाली आहे. 21 अपेक्षित, गाईड यामधून रेडीमेड उत्तरं परीक्षेच्या आधी पाठ करायची आणि परीक्षेच्या दिवशी ते उतरवायचे आणि परीक्षा झाली की विसरायचे. ते रोजच्या व्यवहारात कुठे वापरले जाते याची कसलीही तसदी घेत नाही. या सगळ्यातून स्मृतीकेंद्रित शिक्षण पद्धती निर्माण झाली. महात्मा गांधी यांच्या नई तालीम मध्ये स्मृतीकेंद्रित शिक्षण मुळीच नव्हते. नई तालीम संपूर्ण पाया हा अनुभवातून शिक्षण यावर होता.

"एज्युकेशन फोर लाइफ एज्युकेशन थ्रू लाइफ", ही नवी व्याख्या महात्मा गांधी यांनी शिक्षणाला दिली. गांधी यांचे दोन गोष्टी वर खूप भर होता.. एक राष्ट्राचे मूलभूत गरजा भागवेल तसे शिक्षण आणि शिक्षणात विद्यार्थ्यांना स्वावलंबन हे शिकवलेच पाहिजे. समाजाला उपयोगी पडेल असे कुठलेही काम हे शिक्षणाच्या माध्यमातून विद्यार्थ्यांच्या हाती असले पाहिजेत असे त्यांचे विचार होते.

शिक्षणात शारीरिक श्रमाला प्रचंड महत्त्व त्यांनी दिले. मुलांनी रोजच शारीरिक श्रमाची कामे करावी.. मग त्यामध्ये बागकाम, फळ झाडांची देखभाल, स्वयंपाकाच्या कामात मदत, लाकूड तोडणे, खड्डे करणे, सुतारकाम, डोक्यावरून ओझी वाहणे असे बरेच काम शिक्षणात असावी. आता तुम्ही म्हणाल की शेतीकाम बांधकाम सारखे कामे मुलांनी का करावे? किंवा स्वाबलंबन ला गांधीजीने एवढे महत्त्व का दिले? तर आजचे बाल मानसशास्त्र सांगते की मुलांचा मेंदू घडतो कसा..मुलं शिकतात कसे..

एकविसाव्या शतकातला शिक्षण-क्षेत्रा मधला सर्वात मोठा शोध हा आहे की, लहान मुलांचा मेंदूचा विकास कसा होत असतो? पहिल्या बारा वर्षांमध्ये त्यातही पहिल्या आठ वर्षांमध्ये लहान मुलांच्या मेंदूची जडणघडण होत असते. बारा वर्षानंतर किमान पाचशे मिलियन मज्जापेशी या नष्ट पावतात. जितक्या जास्त मज्जापेशी जिवंत राहतील, सर्व मज्जापेशी यांची एकमेकांशी जेवढी खट्ट जुळणी होईल, त्यांच्यात सिन्याप्स निर्मिती होईल.. तेवढे बाळाचे विविध क्षमता विकसित होतील. तेवढे बाळ अधिक बुद्धिमान बनेल. सर्वात महत्त्वाचे ही जुळणी बालवयातच होत असते. ही जोडणी होते कशी तर लहानपणी त्याला किती विविध अनुभव मिळतात आणि त्याहूनही महत्त्वाचे हे सर्व अनुभव पाच इंद्रियांद्वारे तो किंवा ती कसे घेते म्हणजे लहान मुलं लहानपणी जेवढे विविध कामे करतील अर्थातच अनुभव येतील तेवढे त्याच्या मेंदूला स्टीमुलेशन मिळेल व त्यातून विविध मज्जापेशी घट्ट जुळणी होईल. महात्मा गांधी आपल्या आपल्याला ऐंशी वर्षांपूर्वी म्हणाले की मुलांना स्वावलंबन शिकवा.. बागकाम, शेतीकाम शिक्षणाचा भाग असुद्या. थोडक्यात मुलांच्या मेंदूचा विकास यातून होतो. बागकाम शेती काम हे त्यांनी दिलेली उदाहरणे आहेत. स्वावलंबन या शब्दात सर्व अनुभव हे येतात.

गांधीजी म्हणतात पहिला आठ वर्षात मुलांना स्नायू विषयक शिक्षण असावे आणि ते शिक्षणातील तज्ञ व्यक्तींच्या देखरेखीखाली व्हावे. याचा अर्थ बालवाडीला ज्या शिक्षणा शिक्षका हव्या त्या ट्रेन उच्चशिक्षित हव्यात कारण पहिले आठ वर्ष हे व्यक्तिमत्त्वाचा पाया पडण्याची असतात. भारतामध्ये कॉलेजच्या विद्यार्थ्यांना शिकवायला उच्चशिक्षित असतात आणि बालवाडीला बारावीचे पास शिक्षक.. जपान, फिनलँड या सर्व देशात प्री-प्रायमरीच्या शिक्षकांना सर्वात जास्त पगार सन्मान असतो. ते उच्चशिक्षित, बालमानसशास्त्र तज्ञ असतात. गांधीजींनी असे शिक्षक अपेक्षित होते.

गांधीजीं पुढे म्हणतात की शिक्षणाचा निसर्गाशी आणि जीवनाशी सुसंवादी व घनिष्ठ संबंध असता पाहिजे. शेतीशी जोडले न गेलेले जीवन अपूर्ण होय. या शिक्षण तत्त्वाची सध्या तर खूपच आवश्यकता आहे. जीवनाच्या प्रश्नांना जी भिडते ते शिक्षण. आता सि.बी.एस.ई बोर्डाने लाईफ स्किल नावाचा सब्जेक्ट काढला आहे. गांधीजी हे सर्व 80 वर्षा पूर्वीच सांगत होते. शेतकऱ्यांच्या प्रश्नांनी रुद्र स्वरूप धारण केले कारण शेती हा विषय शिक्षणात नाही त्यामुळे शेतकऱ्यांबद्दल आपुलकी संवेदना नाही. शेती विषयाने मुलांचे मेंदू मज्जापेशी सर्वात जास्त विकासीत होतात.

आज आपण इमोशनल कोशन (EQ), सोशल कोशन (SQ) या संकल्पना वर चर्चा करतो ते नई तालीम मध्ये आधीच सर्व समावेश केले आहे. नई तालीम हे नवे शिक्षण आहे म्हणून गांधी म्हणतात काळ जसा बदलेल तसा याचा ढाचा बदलणे आवश्यक असेल. म्हणजे गांधी कधीच म्हणत नाही की नई तालीम चे शिक्षण हे एक कायमस्वरूपी ठेवा. ते त्या-त्या शतकांच्या गरजांनुसार बदलत गेले पाहिजे विज्ञान आणि अध्यात्म याची त्याला जोड असणे आवश्यक आहे. आज गांधी अवतरले असते तर कदाचित त्यांनी हातात चरखा नसता दिला वेगळे काही साधन हातात दिले असते. जे आजच्या काळाला अनुरूप असेल. शिक्षणात सतत प्रयोग होत राहिले पाहिजे यावर त्यांची श्रद्धा होती. गांधीजी म्हणतात नई तालीम हे शिक्षण अहिंसे चे शिक्षण आहे. स्वातंत्र आणि सहकार हा त्याचा पाया आहे. ज्या पद्धतीने विद्यार्थ्यांन मध्ये स्पर्धा लागली आहे की त्या स्पर्धेमधून विद्यार्थी नैराश्यामध्ये जात आहे. एकमेकांचा द्वेष करत आहे. कारण स्पर्धेमधून कधीच प्रेम निर्माण होत नाही.. निर्माण होते ते फक्त द्वेषभावना. सहकार ही भावना एकविसाव्या शतकातील पहिल्या पाच कौशल्या मधली आहे. ज्यानंच्यामध्ये ही भावना कौशल्य असेल त्याला सर्वात जास्त पगाराची नोकरी मिळेल असे विविध रिपोर्ट सांगतात. नई तालीम मध्ये असे बरेच तत्व आहे की जे एकविसाव्या शतकातील प्रत्येक प्रश्नांवर उत्तर आहे.

गांधींचा आग्रह होता तो म्हणजे शाळेमध्ये विद्यार्थ्यांना कुठल्या तरी एका ग्रामीण हस्त उद्योगाशी जोड दिली पाहिजे.. शिकवले पाहिजे.. आज आपण सर्वजण प्रक्टिकल ट्रेनिंग जे म्हणतो किंवा विद्यार्थ्यांना उद्योजक होण्यासाठी जे शिक्षण लागते ते शाळेपासूनच असले पाहिजे असा त्याचा अर्थ होतो.
महात्मा गांधी आणि रवींद्रनाथ टागोर यांचे शिक्षणाचे माध्यम कुठले असावे यावर वैचारिक मतभेद होते. रवींद्रनाथ टागोर यांचा आग्रह असायचा की मातृभाषेतून शिक्षणाचे माध्यम असावे तर महात्मा गांधी याला पूर्णतः सहमत नव्हते. महात्मा गांधी स्वतःलाच प्रश्न विचारतात की ज्ञान मिळवण्याचे माध्यम कुठले असते? त्यांनी माहिती आणि ज्ञान यात फरक केला आणि त्यांनी या प्रश्नाचे उत्तर स्वतः दिले. ज्ञान हे अनुभवातूनच मिळते त्यामुळे शिक्षणाचे माध्यम हे अनुभव असले पाहिजे. मग भाषा ही तुम्ही कुठलीही वापरा. ते म्हणायचे की इंग्रजी ही इतर भाषां सारखीच एक भाषा म्हणून शिकवावी.

थोडक्यात काय महात्मा गांधी यांनी पुस्तकाचा संबंध रोजच्या व्यवहाराशी जोडला. श्रमनिष्ठा हा महत्त्वाचा मुद्दा त्यांनी शिक्षणात आणला. नई तालीम चे बरेच शिक्षण तत्व आहे त्यातील महत्त्वाचे तीन-चार तत्वे आणि मुद्दे मी या लेखात मांडले आहे. पण या सर्व तत्वांचा सार हा आहे की विद्यार्थ्यांना अनुभवातून शिक्षण द्यावे. जीवनातल्या सर्व प्रश्नांना ते भिडणारे हवे. श्रमनिष्ठा, अहिंसा, सहकार हे मूल्य मुलांमध्ये रुजावे.

आता प्रश्न येत असेल जर हे सर्व त्यांनी सांगितले मग ते शिक्षण धोरणांमध्ये का नाही आले? २००५ च्या राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरणामध्ये हे सर्व समावेश आहे, त्या आधीच्या ही शैक्षणिक धोरणांमध्ये आहे तसेच या नवीन शैक्षणिक धोरणांमध्ये सुद्धा अनुभवाधारित शिक्षण पद्धती असावी याच्यावर लक्ष केंद्रित केले पण तरी हे सर्व व्यवहारात का येत नाही? कारण आपण एक गोष्ट विसरतो की, ती म्हणजे ब्रिटिशांनी आपल्यावर दीडशे वर्षे राज्य केले.. त्याचे महत्वाचे कारण ब्रिटीश सिस्टीम बसविण्यात अतिशय कुशल होते. त्यांनी शिक्षणाचे अशी पद्धती बसवली किती आपण तोडु शकत नाही आहे. त्यांना डोकं वापरणारे, डोकं चालवणारे नको असल्याने त्या पद्धतीची शिक्षण पद्धती आपल्यामध्ये रुजवली. ती इतकी इतकी घट्ट रुजली आहे की स्वातंत्र्य मिळून 70 वर्षे झाली तरीही ती आपण मोडीत काढू शकत नाही. अजूनही "घोका आणि ओका" याच पद्धतीने शिकवले जाते. आता घोका आणि ओका हे आपल्या राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरणांमध्ये मुळीच नाही तरीही शाळां शाळांमध्ये कॉलेजमध्ये असे शिकवले जाते कारण ब्रिटिशांनी लावून दिलेली सिस्टीम ती आपण तोडण्या मध्ये असमर्थ ठरलो आहे. ती तोडून आज खऱ्या अर्थाने अमलात आणू शकणारे महात्मा गांधी होते.

स्वातंत्र्य मिळाल्यावर ते म्हणाले होते स्वतंत्र भारतासाठी स्वतंत्र शिक्षण हवे. ते त्यावर काम सुरूच करणार होते पण त्यांची १९४८ ला हत्या करण्यात आली. नई तालीम चे प्रयोग सर्वदूर पसरले नाही. गांधीजींच्या हत्येने भारताच्या असंख्य पिढ्यांचे नुकसान झाले. शिक्षणात आपण मागे पडलो. जगातील सर्वात उत्तम शिक्षण पद्धती ही फिनलँड देशाची मानली जाते. त्या देशाचे शिक्षण तत्त्वे जर तुम्ही अभ्यासले तर ते सर्व तत्त्वे नई तालीम या महात्मा गांधीजींच्या शिक्षण तत्त्वाशी मिळतेजुळते दिसतील. यावर आपल्याला अंदाज येऊ शकतो की महात्मा गांधी यांची नई तालीम शिक्षण प्रणाली किती परिणामकारक होती. अजूनही वेळ गेली नसून नई तालीम चे प्रयोग शाळाशाळांमध्ये व्हायला हवे.
ज्यांना कोणाला नई तालीम या महात्मा गांधीजींच्या शिक्षण प्रणाली बद्दल अधिक समजून घ्यायचे असेल तर ज्येष्ठ शिक्षणतज्ञ रमेश पानसे सरांचे यावरील ग्रंथ जरूर वाचावे. एकविसाव्या शतकातील शिक्षणाचे सूत्र नई तालीम मध्येच आहे असं मला वाटतं.

सचिन विलास जोशी
शिक्षण अभ्यासक

How to Enhancing A Child's Linguistic Skills?

Article by Sachin Usha Vilas Joshi published in Deshdoot Times.

A spectator just happened to question a child, "How do you speak so well at this tender age? Who taught you so? " To this the child simply replied, " No one, this is the way everyone speaks at my home."
The point to be noted dear parents is, this implies that a child takes everything from his surroundings.

A child eventually learns to speak by listening. A research by Language Masters and Psychology says that a 6 year old child can communicate in 4 different languages.

Here we look forward for some tips to develop a sound vocabulary of the child:
1) First and foremost let's tell numerous stories to our kids. Everyday we could narrate any story, to help evoke the child's imaginative perspective and also develop his vocabulary. The time you are narrating a story make sure that you clarify meanings of the new words that you are going to introduce your child to. Also, corelate the story with day- to- day experiences.

2) No doubt, story telling is a boon for the kids, but the stories need not be shown directly on YouTube nor the videos of the story should be shown. This hampers the imagination of the child. Since a video directly shows the images and events, the child never learns to imagine. When we as a parent narrate a story, the child himself starts imagining the situation put forth to him in turn, developing the visual imagination skills in the child.

3) Always use Voice Modulation while you narrate the story. It will help to initiate the oratory skills in the child.

4) Always speak in complete sentences with the child.

5)Keep the use of You Tube videos minimal, because the cartoon characters there use a violent language.

6) For any language building the process of Speak, Speak, Speak and then Read, Read, Read is to be implemented.

7)When you converse with your child, make sure that you have immense enthusiasm in you.

8)To know any language, it's essential to listen to that language. In order to speak fluently it is important to read out the stories to them.

9) Audio Book Stories is an exceptionally good option for the above.

10) Families who do not use spoken English often may opt for a Native Teacher, who may be anyone from among your neighbourhood or relatives.You could send your child twice a week to their place to have an interaction with them. This can also be done for any other languages as well.

11) While the children are learning English, initially less emphasis could be given to grammar.

12) In order to enhance the vocabulary, the new words introduced to the kids should be used in at least 4 different sentences and you could try around 12 different sentences with the new words.

13) You could also accompany your kids to several new places wherein you could tell them about that particular place in depth.

14) The household appliances could be labelled in different languages. You could also use flash cards for the same.

15) Once in a while also keep a check with the ENT specialist, to stay away from lazy eye disease.

Sachin Usha Vilas Joshi
Education Activist

पालकत्वाचे प्रमुख आव्हाने

शिक्षण अभ्यासक सचिन उषा विलास जोशी यांचा सकाळ वृत्तपत्रांमधील लेख

प्रत्येक शतकाचे काहीना काही आव्हाने असतात. त्या शतकातील प्रत्येक क्षेत्राचे पुन्हा स्वतंत्र आव्हाने असतात. मग ते क्षेत्र परेटिंग असो का कुटुंबाचे का पती-पत्नींचे.. प्रत्येकाचे काही अडचणी तथा अव्हानं असतात.

आज आपण पालकत्वाचे काय महत्वाचे आव्हाने आहेत जे प्रत्येक आईवडील त्यांच्या पाल्याला वाढवताना त्याना सामोरे जावेच लागते ते बघूया. पूर्वीच्या काळी एकत्र कुटुंब पद्धत होती.. तेव्हा सुद्धा त्यांचे काही आव्हाने ही होतीच.. पण माहितीचे आदान-प्रदान करणारे मिडीया नसल्याने ते आपल्याला ठळकपणे समजून येत नव्हते. एकविसाव्या शतकातील आज कालच्या आई-वडिलांना कुठल्या आव्हानांना तोंड द्यावे लागते?

१) मुलांना पैशाचे महत्व कसे समजावून द्यायचे?
आपली जी पिढी आहे म्हणजेच जी आता 30 ते 40 वयाची झाली आहे त्यांना मी अँटिक पिढी म्हणेल कारण या पिढीने संगणक बनण्यापासून, फ्लॉपी ते पेन ड्राईव्ह, टेपरेकॉर्डर ते म्युझिक ॲप.. असा सर्व प्रवास पाहिला आहे. आपल्याला लहानपणी प्रत्येक गोष्ट जपून वापरायची शिकवली. नवीन कपडे फक्त दिवाळीलाच.. त्यातील दोन्ही भावांना एकच शर्टपीस.. अशा पद्धतीने आपली वाढ झाली. कुठलीही नवीन गोष्ट वडिलांकडे मागायला दहावेळा विचार करणारी आपली पिढी, आज आपले मुलं जे पहिलीपासून ते कॉलेज पर्यंत वयाचे आहे त्यांना पैशाची मुळीच किंमत नाही असे प्रत्येक आई-वडिलांना वाटते.

कुठलीही गोष्ट घ्यायची असेल तर हे मुलं म्हणतात, "बाबा एटीएम मधून पैसे काढ किंवा ऑनलाईन ट्रान्सफर कर.." जेव्हा आपण म्हणतो की, 'अरे पैसे कमवायला खूप मेहनत लागते" तर ते म्हणतात.. 'काय मेहनत लागते एटीएम मधून तर काढायचे असतात". त्याना हेच माहिती नाही आहे की एटीएम मध्ये पैसे जातात कसे?. कुठलीही गोष्ट विकत आणली की तेवढ्यापुरते त्याचे कौतुक असते नंतर त्याचा वापर शून्य. 'मागितले की मिळते", अशी सवय आपण लावून दिल्याने त्यांना पैशाचे महत्त्व राहिले नाही. जैन समाज, मारवाडी समाज, गुजराती समाज याबाबत मुलांना चांगली शिकवण देत असतो पण आजकाल याही समाजातील मुलं "मागितले की मिळालेच पाहिजे" या मानसिकतेची होत चालले आहे. आजकालची मुलं लगेच तुलनेच्या मूडमध्ये जातात. "माझ्या मित्राचे बाबा त्याला हे आणून देतात ते आणतात..तुम्ही काहीच आणून देत नाही.." मुलं आपल्याला इमोशनल ब्लॅकमेल करत असतात. या आव्हानाला तोंड कसं द्यायचं यावर सविस्तर घरात चर्चा होणे आवश्यक आहे. पण मुलांना आर्थिक साक्षरता चे धडे वयाच्या 10 वर्षापासून सुरुवात करणे आवश्यक झाले आहे.

२) दुसरे आव्हान आहे ते म्हणजे प्रत्येक आई-वडिलांना वाटते की माझा मुलगा किंवा मुलगी जिल्ह्यामध्ये पहिली यावी.. नाही जिल्ह्यात तर शहरांमध्ये.. नाही शहरांमध्ये तर कॉलनीमध्ये.. नाही कॉलनीमध्ये तर शाळेमध्ये.. नाही शाळेत तर वर्गामध्ये... नाही वर्गात पहिल्या पाच मध्ये.. तर पहिल्या दहा मध्ये... ती किंवा तो असायलाच हवा.

पहिल्या येण्याची जी स्पर्धा लागली असते की आपला मुलाला घोडा समजून आई वडील घोडेस्वारी करत असतात. मग समजा मुलगा किंवा मुलगी अभ्यासात पहिल्या दहामध्ये येत नसेल तर संगीत, खेळ, कला कशात तरी त्याचे नाव नोंदवायचे आणि त्यामध्ये पहिल्या दहात कसा येईल याची स्पर्धा चालू करायची.

आता हे आई-वडिलांना समजत असते की अशी स्पर्धा करणे चुकीचे आहे.. त्यातून ताण निर्माण होतो.. तरीसुद्धा ते या चक्रामध्ये अडकतात कारण आजूबाजूची परिस्थिती. आज-काल एज्युकेशन मार्केट मधून सातत्याने या ना त्या परीक्षा, स्कॉलरशिप, स्पर्धा, ओलंपियाड यासारखे इव्हेंट कार्यक्रम होत असतात. पालकांच्या पहिल्या येणाऱ्या हट्टा पाई खाजगी ओलंपियाड परीक्षेचा करोडो रुपयाची मोठी एक्झाम इंडस्ट्री झाली आहे. ते इतके हुशार असतात की वर्गात पहिल्या आणण्यापासून ते जगात पहिल्या चे बक्षीस अर्थात सर्टिफिकेट काढतात. जेणेकरून प्रत्येक सहभागी पालक खुश होतील.

या सर्व हट्टापायी कळत-नकळत मुलांवर ताण येतो. माझा मुलगा कधीच कुठल्या गोष्टीत पहिला येत नाही यात सुद्धा सुख असतं हे आपण विसरत चाललोय. आपण लहानपणी कधी पहिला दहा मध्ये आलेलो नाही पण आपण नेहमी विविध गोष्टी करुन बघितल्या त्यामुळे सहभागातला आनंद हा नेहमीच आपल्या पिढीला मिळाला. तो आपल्या मुलांनाही आता द्यायला हवा.

३) सोशल मीडियाचे आव्हान
हे माहिती आदान-प्रदानाचे युग आहे. या इन्फॉर्मेशन वर्ड मध्ये चारही बाजूने माहिती मिळत असते. ही माहिती खरी की खोटी याचा काही पत्ता नसतो. त्यात फेसबुक, व्हाट्सअप, ट्विटर, इंस्टाग्राम या सोशल साइटवर आजकालची मुलं आणि पालक दोघेही सारखेच अडकलेले आहे. सोशल मीडिया मुलांचा आणि पालकांचा त्यांच्या एकूण ऐकत्र राहण्याच्या वेळे मधला ऐंशी टक्के वेळ घेत असतो.

मुलांचा स्क्रीन टाईम खूप वाढला आहे. टीव्ही, युट्युब वर मुलं अडकली आहे. मुलं टीव्ही मध्ये अडकली कारण आई बाबाच त्यांना ब्रेक मध्ये भेटतात. टीव्ही, मोबाईल मुळे ग्राउंड ओसाड पडली आहे. ओसाड पडलेली मैदान आता समाज मंदिर, गार्डन असे झाले आहे. मुलांना घराजवळ खेळायला ग्राउंड नाही आणि असली तरी मुलं फुटबॉल मोबाईलवर खेळतात.

मुलं तसेच शिकतात चे बघतात. आई मोबाईलवर इतका वेळ असते की मुलांना वाटतच नाही की आईशी बोलावे, शेअर करावे.. त्यामुळे सोशल मीडिया हाताळण्य एक मोठं आव्हान पालकांना आले आहे.

सचिन वर्षा विलास जोशी
शिक्षण अभ्यासक

DMIT Test... Mid Brain or Mad Brain.

Now a days every one wants instant results, instant noodles, learn english in few days etc ... These types of news are continuously focussed in the media.

Now a days the trend is to make your child’s brain active in three days . Many parents fall into prey to the quckery named as “Mid Brain". Yes this is quckery. Parents are trapped by the name of brain psychology.

Parents want the result instantly without taking any efforts. So, they get attracted to the false advertisement of Mid Brain and get trapped by spending a lot of money fotr it. Near about 5000 to 15000 rupees are charged to activate the mid brain of a child.

We will first understand what is this Mid Brain fantacy? There are many companies in the market called as Mid Brain. They promise to active the brain of the child of 7 to 16 years of age group. If the children belong to this age group they are allowed to complete the course of three days assuring that their brain will be active and they can read, identify the colour, identify a person standing in front by completely folding (closing) their eyes . When they do this, it is understood that the child’s brain has been activated.

It is very easy to identify the things by covering black strip on eyes. Many magicians use this trick. They even drive the vehicles by covering black strip on eyes. Even if they cover their eyes with a black strip, they can see through it.

These ‘Mid Brain' fellows teach the students to lie. It is easy to see the things with certain angle and identify. If the Mid Brain of these children is activated, they can see the things after tieing a black handkerchief and wearing the goggles which is used for swimming.They can identify things kept in a certain angel. If we keep the thing infront or behind them they can’t identify it .
They can’t activate Mid Brain of the blind children.
Basically this type of miracle never happens. The things can be identified by senses such as touch, smell and hearing . But it is difficult to identify them in the absence of this.

If any body is proclaiming that they can do this then it is a challenge of Rs 20,000,00 by "Akhil Bhartiya Andhashradha Nirmulan Samiti". Accept the challenge and take the money. Then it will be accepted that mid brain can be activated. This is the trap where the parent get entangled in it. It is because these people use brain psychology to do this.

How the brain of the child is made and how does it function? How do the children become intelligent? The development of the brain starts from the first twelve years of the childhood. It is totally depended upon the neurons ( brain cell ) bonding with each other. The development of the brain is totally depended on the connection.
By using this information Mid Brain companies promise to activate the brain instantly and draw out money from the parents. It takes 12 years for development of the brain. Brain will not activate in two three days.

“How the brain develops ?” This is the common question in everyone’s mind . Brain developes by the various experiences the child gets in the childhood. More exposure more development.

Children need to be given the exposure of various kinds. Let the children play , take them on mountains, give exposure to the nature. Let them learn various things. Let them do the household work . The development of the brain will happen in this way. The Child brain develops through experiential leaning.

Parents will be depressed if they will be attracted by the companies like Mid Brain.
Parents need to give the quality time to their children and experiential base parenting. Then definitely there will be the development of the brain.

Again one more fad is going on DMIT test where a child's career and intellectual growth depends upon his thumbs impression. They use Howard Gardner theory of multiple intelligence.. theory provided is scientific but not the solution. DMIT test is not scientific. Recently Indian Psychiatrist Association has declared thwt this test is not scientific.

Parents the development of your children only depends upon the quality time you spend along with your ward and experiential learning.

Sachin Usha Vilas Joshi.
Education activist