सिंगल पॅरेंटिंग

शिक्षण अभ्यासक सचिन उषा विलास जोशी यांचा सकाळ वृत्तपत्रांमधील लेख

सिंगल पॅरेंटिंग म्हणजे मुल ऐकतर आईजवळ असते किंवा वडिलांकडे.. पती-पत्नीचे जेव्हा घटस्फोट होतात किंवा दोघांपैकी एका कोणाचा अचानक मृत्यू होतो तेव्हा मुलांची जबाबदारी कोणा एकाकडे येते आणि प्रवास सुरू होतो सिंगल पॅरेंटिंगचा..

यात वेगवेगळे सिच्युएशन आहे.. जसे वडिलांनी मुलांची संपूर्ण जबाबदारी घेणे, आईने मुलांची संपूर्ण जबाबदारी घेणे, काही केस मध्ये जबाबदारी वाटून घेणे.. जसे वडील मुलांची शाळेची फी भरेल आणि आई संगोपन करेल. प्रत्येक सिच्युएशन वेगवेगळ्या लेखांमध्ये आपण खोलात जाऊन पाहणार आहोत. आज मला चर्चा करायची आहे ती घटस्फोटा मुळे वेगळे झालेले आई बाबा आणि मुलांची जबाबदारी जेव्हा ऐकट्या आईकडे येते तेव्हा त्या आईचे सिंगल पेंटिंग कसे हवे?

बरेच मॅरेज कौन्सिलर तथा वैवाहिक तज्ञ एक महत्त्वाचा सल्ला लग्नाआधी मुलींना देत असतात की, लग्न झाल्यानंतर पहिले तीन वर्षे तरी बाळाचे नियोजन करू नका. कारण या पहिल्या तीन वर्षातच लग्न रुजवावं लागतं, फुलवावं लागतं.. या तीन वर्षांमध्ये लग्न टिकलं तर पुढे लग्न अधिक उत्तम राहण्याचे चान्ससेस अधिक असतात.

होतं काय समजा पहिल्या एक-दोन वर्षातच पती-पत्नीचे खटके उडायला लागले तर बरेच जण सल्ला देतात की बाळाला जन्म द्या सर्व ठीक होईल.. पत्नी त्या पद्धतीने विचार करते आणि बाळाला जन्म देते पण बऱ्याच केसेस मध्ये लग्न अधिक बिघडते कारण वादाची कारणे वेगळी असतात आणि चार-पाच वर्षांमध्ये घटस्फोट होतो. आता या प्रकरणात जन्मलेल्या बाळाचा काही दोष नसतो. पहिल्या सहा वर्षाच्या आत लहान मुलांनी आई वडिलांचे फक्त भांडणच पाहिले असेल तर अशी मुलं मोठ्यापणी भावनिकदृष्ट्या समस्याग्रस्त बनतात.

त्यामुळे जर पती पत्नीचे पटत नसेल पण "फक्त मुलांसाठी एकत्र राहतो.." "रोज भांडू पण मुलांसाठी घटस्फोट घेणार नाही".. अशा प्रकरणात घटस्पोटा पेक्षा जास्त नुकसान लहान मुलांच्या मानसिकतेवर होते. त्यापेक्षा घटस्फोट घेतलेला कधीही योग्य. आता आई मुलाची काळजी घेते, कायदेशीर कस्टडी सुद्धा आईकडे असेल अशा केसमध्ये सिंगल पॅरेंटिंग कसे हवे?

१) पहिले तर आईने घटस्फोटामुळे जर कुठली अपराधीपणाची भावना मनात घर करून बसली असेल तर त्याने ती काढून टाकावी सर्वांना आनंदी राहण्याचा अधिकार असतो बराच आयांना घटस्फोटानंतर नरेश यांमध्ये जातात आणि त्याचा कळत-नकळत परिणाम लहान मुलांवर होतो

२) मुलांना वाढवताना "मी बिचारी आई", "मी एक अबला नारी" "मी एकटी काय करू", असे चुकीचे वाक्य मुलान देखत काढू नये. सिंगल पॅरेंटिंग मुळे त्यांचे भावविश्व आधीच अस्वस्थ असते. आईने हतबलता दाखवली तर हे मुलं अधिक कोमजले जातात.

३) सिंगल पॅरेंटिंग मधे आईने मुलाला भरपूर वेळ दिला पाहिजे यामध्ये भरपूर वेळ याचा अर्थ क्वालिटी टाइम मुलांसोबत खर्च करणे. यामध्ये भावनिक आधार प्रधान होणे आवश्यक आहे.

४) सर्वात महत्त्वाचे जर तुमच्या जीवनात भावनिक अस्थिरता चालू असेल तर त्याच्यासमोर तुमचे रोजचे दैनंदिन कामे बंद करून रडत बसू नका. तुमचे डेली रुटीन लाइफ चालू राहू द्या. त्याचे स्वतःचे डेली रुटीन कामेसुद्धा तेवढीच महत्त्वाची आहे. त्याला किंवा तिला सर्व नॉर्मल वाटणे अत्यंत आवश्यक आहे.

५) तुमच्या आजूबाजू कडून, जवळच्या व्यक्तीकडून आपल्या मुलांसाठी सपोर्ट सिस्टिम डेव्हलप करा. तुमचे सुद्धा ताण आणि कामाचा भाग हा शेअर होतो. सर्वच तुम्ही एकटे हँडल करू नका. बराच वेळा तुम्ही इगो एवढा मोठा करता की मी माझ्या मुलाला-मुलीला मी एकटेच सांभाळू शकते हे दुसऱ्यांना खास करून सासरच्या लोकांना दाखवण्याच्या नादात तुम्ही खूप जबाबदारी स्वीकारतात. त्यात नोकरी असते त्याचा वेळा आणि मुलांच्या वेळा.. शाळेच्या वेळा.. त्यांचा क्लास.. त्याच्या ने आण करण्याच्या वेळा यामध्ये तुमची तारांबळ उडते. त्यापेक्षा तुम्ही जवळचे मित्र नातेवाईक यांची मदत घेणे कधीही उत्तम.

६) सिंगल पेंटिंगमध्ये शिस्तीला तेवढेच महत्त्व आहे. मुलं, वडील नाही म्हणून सर्व हट्ट तुमच्याकडे मागणी करतात. काही जण तर तुम्हाला इमोशनल ब्लॅकमेलिंग करतात. अशा वेळेस मी एकटी आहे म्हणून त्याचे तिचे सर्व लाड पूर्ण करणे हे योग्य नाही. अशाने मुलं डिमांडिंग बनतात.

७) तुम्ही विधायक विचार करा आणि विधायक वागा. सिंगल पॅरेंटिंग मध्ये आई जर खूप जास्त वेळ नैराश्यामध्ये राहिली तर त्याचा परिणाम मुलांच्या वाढीवर होतो. तुम्ही खंबीर राहिलात,आनंदी राहिलात तर मुलांची वाठ अधिक निकोप आणि चांगली होते. तुमचा मूड जसा असेल तसा तुमच्या मुलांचा बनतो. त्यामुळे तुम्ही आनंदी, लेट गो अटीट्युड ठेवणे आवश्यक आहे.

८) मुलांच्या वयानुसार त्याला तुमच्या पती-पत्नीच्या नात्याबद्दल सांगायला काही हरकत नाही. खरं आणि प्रामाणिकपणे सांगा. सर्वच गोष्टी सांगणे आवश्यक नाही पण महत्त्वाचे मुद्दे सांगू शकता. खूप एक्सप्लेनेशन न देता दोन तीन महत्वाचे मुद्दे सांगा. खास करून जर तुमची मुलं चार ते आठ वर्षांमधील असेल तर त्यांना सांगा आता बाबा किंवा तुम्ही वेगळे घर घेणार आहे.. तिथे आपण राहू ..बाबा आपल्या सोबत नसणार आहे.. यावेळेस तुम्ही चांगल्या भविष्याचे चित्र रंगवा. ते तुमच्या मुलांना जरूर सांगा.

९) तुमच्या ओळखीतल्या सिंगल पॅरेंटिंग मॉम यांची ओळख करून घ्या. सिंगल पॅरेंटिंग चा कुठला ग्रुप आहे का ते शोधा.. याने खूपच मदत होत असते.

१०) "लोक काय म्हणतील", याकडे संपूर्ण दुर्लक्ष करा. लोक गेले खड्ड्यात.. तुम्हाला जे योग्य वाटते, तुमच्या सदसद्विवेक बुद्धीला जे पटते, तेच करा.. लोक तुमच्याबद्दल काय बोलतात याचा परिणाम तुमच्या मनावर, कामावर व निर्णयावर होऊ देऊ नका. सिंगल पॅरेंटिंग मध्ये आई कुठे पब्लिक फंक्शन ला गेली.. कुठे नातेवाईकांच्या कुठल्या कार्यक्रमाला गेली तर तिला वाटते की सर्वजण आपल्या बद्दलच बोलत असतील. हा तुमचा वहम असतो. कारण ते लोक खूप बिझी आहेत हा विचार करण्यात की तुम्ही त्यांच्या बद्दल काय विचार करतात. काहीजण तुम्हाला सॉरी फिलिंग अटीट्युड देतील तर काहीजण तुम्हाला दोष देतील की तुला नवरा सांभाळता आला नाही.. अशा दोन्ही लोकांपासून दूर राहा किंवा ते काय बोलतात त्याचा परिणाम स्वतःवर अजिबात होऊ देऊ नका. या संपूर्ण प्रोसेसमध्ये तुमचा आत्मविश्वास फार महत्वाचा. तुमच्यातील आत्मविश्वास आणि हिम्मतच तुमच्या मुला-मुलींना वाढवण्याची काठी आहे.

सिंगल पॅरेंटिंग हे चॅलेंज म्हणून न घेता एक आनंदी पालकत्व म्हणून घ्या. घटस्फोट होणे म्हणजे काही फार मोठं आयुष्यात चुकीचं झालं आहे हे असं अजिबात नसतं. तुम्ही मुलांना देखत आपलं बालपण एन्जॉय करा..

सचिन उषा विलास जोशी
शिक्षण अभ्यासक

Why do our faces look depressed?

Article by Sachin Usha Vilas Joshi published in Deshdoot Times.

It is said that school helps inculcate values in students. To some extent it might be true but it is not always that the education system ensures that the students imbibe all the good values. It is not necessary that the education system is always sucessful in nurturing morals and values in the students.

Most of the time we do not go in the depth of everything. In today's article let us discuss how the feelings of hatred, competition, insecurity, failure and rejection arise in human beings.

If we try to think about the origin of these emotions we might be able to understand the root cause of these problems. Who created the feeling of " Inferiority Complex" in this world. This was created by our very own education system. Clearly speaking the mad race of securing first position in academics is the biggest contributor for the origin of feeling of inferiority. Reason being in a class of 35 students only one child can secure first position and the remaining 34 students are left behind. Even if Lord Bramha uses all his powers he cannot make sure that all the 35 students come on position one.

But each and every parent expects that my son or daughter should be a topper. If not a topper in the country then in state, if not in state then in the district, if not in the district then atleast he/she should be a school topper. If not in all subjects, atleast in any one subject the child should be a topper. Parents feel that a child gets recognition in the society only if he or she is able to secure position in top 10. This kind of a thought process actually pressurises the education system to produce toppers only.

To make one child successful we are playing with the emotions of the remaining 34 children. In the process of giving recognition to one child we demoralize the remaining 34. To make one child proud we unknowingly put the remaining 34 students at stake. But we are unable to see this. One child wins and 34 students fail. Then the remaining 34 students compete among themselves. So this competitive feeling amongst students only creates hatred and there is no place for love.

From Nursery to Graduation means for 18 years these 34 students who didn't come first are taught to accept failure. In human psychology there is a concept of Law of conditioning, if we go by this law we are conditioning them to accept failures. So these students develop an inferiority complex and they believe that they are going to be failures for life and can never be successful. From all this we are creating a generation which readily accepts defeat.
So our current education system is developing people with an attitude of a failure. Later on these people feel low on confidence. They always feel my business is not going good, I cannot face an interview, I cannot face a crowd.

Till now our education system has created faces which are sad, depressed, defeated and our exam system is responsible for this. Our mindset of always being number one is actually producing these sad and depressed faces.

" I will always fail", is the feeling which is a result of our examination system. This needs to be changed.Thoughts like - I secured less marks, I failed, I was not able to secure first position should not make one feel depressed but instead it should be accepted with responsibility. A child's capabilities cannot be decided by the marks scored in exams.

If we wish to spread the feeling of love and co operation among people on earth, then we need to completely stop unhealthy competition amongst ourselves. Sad, depressed faces cannot develop a powerful nation. The opening statement of the Kothari commision says, "The destiny of India is being shaped in her classrooms. " So is it correct to create a competitive feeling amongst students of these classrooms?

So the people with feeling of joy, those who do not compare themselves with other, are free from the feeling of hate and jealousy, do not feel inferior to anyone are required.
That is why in school the students should have the feeling of love and co operation for their classmates and this feeling should cross over the boundries of classrooms as well.
This can be achieved by changing the examination pattern. That is why "Continuous and comprehensive evaluation" should be followed on priority.

CCE pattern is the only way to find out unique qualities of individual student and it helps to further find out how the students can be moulded as per their capabilities. The law of equality does not holds good here and that is why the teachers should not judge a child on the basis of the marks scored by them.

Even the parents should focus more on EQ and SQ rather than the IQ of the child. Instead of memorizing for the exams the child should understand the concepts and appear for exams on the basis of self study. Such a kind of thought process needs to be encouraged.

If we decide the child's potential based on their skills rather than their scores then even if the child scores less marks it will stop him from developing a feeling of inferiority and low self esteem in his mind. Their faces won't not look depressed anymore and the sense of cooperation will be generated in them automatically.

Sachin Usha Vilas Joshi
Education activist

Why do you enroll your child in a school?

Article by Sachin Usha Vilas Joshi published in Deshdoot Times.

Why do you enroll your child in a school?
Does it sound absurd? You might be even compelled to think that why I am even asking such a question. But then don't you think that a most valid question when a child is born is that where are we going to secure his/her admission. What will they become when they grow up? Will they be doing a good job and earning a handsome salary? Based on parents feedback I have come to a conclusion that mostly parents do not have a satisfactory answer to why they put their child in a school.

The graph of any person's development depends upon his individual growth, his interperosonal skills and joy of living life to the fullest. If education is an integral part of life then joy of living should be matched with joy of learning.

Now if we question ourself that how we have been taught in our schools, and what methods were taught by our teachers to educate us I am sure we all will agree to one of the most popular method of traditional teaching which was " Mugging up the answers and writing the answers during exams." It is only an irony now that nothing has changed. Even today our children are learning in the same way at school. The only difference is technology has taken over and now google is the Guru, notebooks are replaced by tabs, students are still mugging up the answers from their tabs without opting for a in depth knowledge. In a way we have progressed from traditional to technical. Moreover, now we are producing robots in place of humans. These robots can be seen memorising facts from the touch screen of the mobile and rewriting the same data during the exams. What is furthermore saddening is that the child forgets everything he has mugged up immediately after he has left the examination hall.

 So now it is the need of the hour to bring radical changes in the teaching learning methods adopted in the present education system.

Coming back to the point on what basis do we choose a school for our children. Maybe we consider financial and social circumstances and secure admission for our child keeping in mind whether we want them to become doctor or engineer. Infact we take decisions for them and put them in the rat race. We decide for future on the basis of present scenario when we are actually totally unaware of the future aspects and demands. If we believe in the reports -In the coming years i.e. 2040-50 there is a need of creative and productive man power rather than trained minds.

If you want Indian students to be creative, productive, talented and constructive then the teaching methods and learning practices along with the environmemt in school needs to be changed.

To become skilled and talented it is necessary for a child to get different experiences during his childhood. The basic foundation of decision making lies in a chance to get multiple opportunities for trying out various things at a very young age.

We have been considering education as accumulation of information.
If accumulation of information is education, then what is a difference between a child and a computer? Today Google has an answer for all the queries  of the students. Eg:- When was Shivaji born? Or what is the full name of Dr. Ambedkar? So if google has all the answers for all the questions then why do we require teachers in the 21st century.
Maybe we need to redefine the role of teachers as well because now the teacher's role is not restricted to teach the child facts and datas like ,  "When was Shivaji born?".  But rather their redefined role is to inculcate the values of these great leaders in our children. Education should be developed as a tool to find out answers to our problems instead of memorising solutions to our problems.

Sachin Usha Vilas Joshi
Education activist

पाणी संस्कार

शिक्षण अभ्यासक सचिन उषा विलास जोशी यांचा सकाळ वृत्तपत्रांमधील लेख

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी महाड येथे चवदार तळ्याचा सत्याग्रह केला होता. सर्वांना, सर्व जागी, सर्वांच्या हातून, समानतेसाठी "पाणी" पिण्याचा मूलभूत हक्क मिळण्यासाठी हा लढा होता. मला वाटते पुन्हा हा लढा लढण्याची वेळ येत आहे फक्त कारणे जरा वेगळी आहे.

पाणी याबाबत सध्या भारताची स्थिती खूपच गंभीर आहे.

• २०२० अखेरीस दिल्ली सहित वीस शहरांमध्ये ग्राउंड वॉटर शून्य असेल.

• सध्या दहा करोड घरांमधील लहान मुलांना प्यायला पाणी नाही आहे.

• नऊ माणसांमागे एका माणसाला प्यायला शुद्ध पाणी नाही.

• भारतात 21 टक्के आजार हे पाण्या संदर्भातील आहे.

• वर्ल्ड बँक नुसार पन्नास टक्क्यांहून अधिक झोपडपट्टी आणि ग्रामीण भागात प्यायला पाणी नाही.

• भारत हा जगातील दुसरा अधिक लोकसंख्या असलेला देश म्हणून की काय सरकार सर्वांना पिण्याच्या पाण्याचे पाईप लाईन उपलब्ध करू देऊ शकत नाही.

हे सर्व वस्तुस्थिती आहे पाण्याबाबत. फेब्रुवारी ते मे या चार पाच महिन्यात रोज पेपरला बातम्या असतात की पाण्याचा हंडा भरतांना ग्रामीण महिलांचा मृत्यू झाला. या चार महिन्यात विहिरी आटतात. १०-१५ किलोमीटर पायी चालून सुद्धा हंडाभर पाणी मिळत नाही.

आता पाणी वाहते नदीमधून.. नदीमध्ये येथे पावसा कडून. आता नदी आणि एकूणच पर्यावरण संतुलन या बाबत सध्या आपली काय स्थिती आहे तर भारतातील बऱ्याच नद्या आजारी आहे. नदी आजारी म्हणजे शहर आजारी. जसे आधीच सांगितले २१% आजार भारतामध्ये पाण्याच्या संदर्भात आहे.

• यमुना नदी मध्ये दिल्लीचा 57% घाण कचरा यामध्ये जमा होतो.

• भारतातील मुख्य नदी गंगा ही जगातील सर्वात जास्त प्रदूषित झालेले नदी आहे.

• गंगा मध्ये प्रत्येक 100 लिटर मध्ये 60 हजार कॉलीफॉर्म बॅक्टेरिया सापडतात.

• जी गंगाची स्थिती आहे तीच भारताची दुसरी प्रमुख नदी गोदावरीची आहे. महाराष्ट्रातील ही मुख्य नदी गोदावरी टिकण्यासाठी मुंबई उच्च न्यायालयाला आदेश द्यावे लागले तरी आपण उदासीन आहोत.

• विविध फॅक्टरी औद्योगिक संस्थांच्या प्रदूषणामुळे गोदावरी नदी मरणाच्या स्थितीमध्ये आपण आणून ठेवली आहे.

• गोदावरी नदी ही भारतातील कदाचित पहिली नदी असेल जिला कॉंक्रिटीकरण केले. ज्याने तिच्यातला सर्व नैसर्गिक पाणी स्तोत्त संपुष्टात आला.

जी स्थिती नदीची ती स्थिती पावसाची. पाऊस हा निसर्गाची देण आहे पण ही निसर्गाची देणगी टिकवणे मानवाच्या हातात असते. कधी पाऊस जास्त होतो त्यामुळे पूर येतात तर कधी कमी पावसाने दुष्काळ पडतो.
आता हे का होते तर आपण निसर्गाचा समतोल घालून बसतोय. आता तर भारतामध्ये फक्त 21 टक्के जंगल आहे. दुसऱ्या देशांच्या मानाने हा आकडा फारच कमी आहे. परंतु सिमेंटचे जंगल वाढत आहेत. नदीच्या आजूबाजूचे सर्व झाडे कापून तिथे आलिशान बिल्डिंगी झाल्या आहे. नदीच्या किनार्‍यावरील झाड कापणे म्हणजे त्या शहराने आत्महत्या करण्यासारखे आहे.

• सर्वच प्रकारचे प्रदूषण बाबत जगामध्ये भारताचा पहिला क्रमांक आहे.

• WHO ने जगातील सर्वात 12 धोकादायक शहरे वायुप्रदूषण करतात याची यादी जाहीर केली. यामध्ये भारतामधील ११ शहरे आहे.

आता हे सर्व वाचून तुम्ही डिस्टरब होत नसाल तर काहीतरी तुमचं चुकतय.. हे सर्व ऐकून तुम्हाला काही करावसं वाटत नाही तर तुम्हाला तुमच्या येणाऱ्या पिढीवर प्रेम आहे की नाही याबाबत शंका निर्माण होते.. हे सर्व पाहून तुम्हाला स्वतःमध्ये काही मूलभूत बदल करावस वाटत नसाल तर तुम्ही भलतेच स्वार्थी असे वाटते.

आता वेळ आली आहे पाणी आणि एकूणच पर्यावरणाबाबत अधिक जागृत व्हायची. आणि ही जागृतता शाळेचे विद्यार्थी आणि पालक चालू शकतात भारतातील पाण्याची स्थिती बदलायची असेल तर शाळेतील प्रत्येक विद्यार्थ्यावर पाणी संस्कार व्हायलाच पाहिजे. पाणी बाबत आता आपण जागृत झालो नाही.. स्वतःवर तसेच येणाऱ्या पिढीवर पाणी संस्कार केले नाही.. तर आपला प्रवास हा पाणी हेच जीवन आहे पासून तर पाणी हे हे मृत्यू आहे असा होईल.

जगात पुढचं महायुद्ध झालं तर ते पाण्यावर होईल इतका हा विषय महत्त्वाचा आहे आणि या विषयाला हाताळणे म्हणजे पाणी वापराबाबत स्वतःमध्ये मूलभूत बदल करणे..हा विषय हाताळणे म्हणजे अधिक पर्यावरणाला साधेल अशी जीवनशैली आत्मसात करणे.

हे सर्व वाचून आपल्या मनात हे येत असेल की हे सर्व काम सरकारची आहे.. मी एकटा काय करू शकेल? तर स्वतःला विचारा कि, "मी पाणी पितो ना?" मग मी सुद्धा बदलू शकतो.. बदलावेच लागेल. जे जे संस्था या विषयावर काम करत आहेत त्यांना मदत करावी लागेल. स्वतःच्या विचारसरणीमध्ये, जीवनशैलीमध्ये पर्यावरण संतुलन हे प्रमुख आणि प्रधान मूल्य बनवावे लागेल. घरातील लहान मुला-मुलींना याबाबत अधिक संवेदनशील बनवावे लागेल.

ही पाणी बाबत संवेदनशीलता कशी आणावी?
पाण्याचा योग्य वापर करायला शिकणे, पर्यावरणपूरक अशी जीवनशैली आत्मसात करणे. सर्वात महत्वाचं घरातील लहान मुलांना पाणी आणि पर्यावरण या विषयाबाबत संस्कार देणे म्हणजेच पाणी विषयाबाबत आपण संवेदनशील होणे... स्वतःच्या जीवनशैलीत बदल करायला सुरुवात करणे..

काय काय बदल आपल्याला करता येऊ शकतात? जीवनशैलीबद्दल म्हणजे खूप मोठमोठ्या गोष्टी करणे नाही. छोट्या छोट्या गोष्टी पासून सुरुवात होते. अगदी दाढी करताना पाण्याचा नळ बंद ठेवणे, तोंड धुताना पाणी तांब्या मध्ये घेऊन गुळण्या करणे पासून ते प्लास्टिकची पिशवी काढून कापडी पिशवी बाजारात घेऊन जाणे इतके हे सोपे आहे. माझ्या घराजवळ माझ्या गावी किंवा विविध शाळेच्या आजूबाजूला झाडे लावणे आणि सर्वात महत्वाचं ते झाड टिकण्यासाठी जबाबदारी स्वीकारणे, भांडी धुण्यासाठी कमीत कमी पाण्याचा वापर करणे त्याबाबत आपल्याकडे घरात कामवाली बाई येत असेल तर तिला तसं प्रशिक्षण देणे, शकतो तिथे प्लास्टिक चा वापर असलेल्या वस्तू टाळणे. सण-उत्सव आला की प्लास्टिक थर्माकोल याच्या वस्तू टाळणे. यासारख्या अनेक सोप्या गोष्टी तुम्ही करू शकता.

वायु प्रदूषण, ध्वनी प्रदूषण आणि पाणी प्रदूषण होणार नाही याबाबत जागृत राहणे आणि हे जे कुणी करत असेल त्यात याबाबत आवाज उठवणे. वैयक्तिक पातळीवर इतक्या गोष्टी केल्या तरीही आपण खूप गोष्टी साध्य करू शकतो. जसं थेंबाथेंबाने समुद्र बनतो तसंच व्यक्ती व्यक्तिने पर्यावरणाची जीवनशैली अमलात आणली तर भारत पर्यावरण प्रेमी बनू शकतो. हा जीवनशैली बदल जर केला नाही तर उद्याची पिढी आपल्याला माफ करणार नाही.

चला तर मग पाणी संस्काराने नाहून निघूया. शाळे शाळेतील प्रत्येक विद्यार्थ्यावर पाणी बचतीचे संस्कार घालूया. या वयातच बऱ्याच गोष्टी मनावर बिंबवता येतात.

सचिन उषा विलास जोशी
शिक्षण अभ्यासक

Why to become like othrs?

Article by Sachin Usha Vilas Joshi published in Deshdoot Times.

During my school days when any chief guests came and gave the speeches to us a common sentence was told by every one that be like some one like Shivaji maharaj, Swami Vivekanand etc. All the speakers used to tell to be like others.

In the school the principal also used tell in the assembly to be like Ram ! Ramkrishna Paramhansa, Vivekananda or any other great personality.

Teacher always used to tell to be like others- be like Shivaji be like Ambedkar but how to inculcate the thoughts and values of Shivaji in students is neither mentioned in our education system nor in the syllabus. No one can become like others. Every human being is unique . If we try a lot then also we cant become like others.

Every human being is unique in this world there is no repetition of charechers. Thousands of yesrs have passed but no one could become like Ram , shivaji or like any other famous character. Then why we are always forcing the students to copy others?

Till today we haven't told the students to be like themselves.. Rose is Rose it can’t become jasmine but our education system and parents are trying to force the Jasmine to be like Rose.

Till today the education system didn’t dare to tell the students to be like themselves. Students be like you . If you are Dhondiram then be like Dhondiram and create history but don’t copy others.

Instead of copying others you only become your role model. You are not born to limit yourself in the boundaries.

When the education system, parents , teachers will dare to tell the students to be like them then only there will be growth of the child as an individual and this is called personality development.

Every student , every person is important and valuable. In nature the things which are rare to find are valuable. Diamonds and pearls are rare in nature so they are valuable. In this world ‘ Sachin Joshi ‘ is only one and you are also one and there is no other masterpiece like you. So the things which are rare are valuable.
So every individual should think that I am important and valuable. I cannot be compared with others when this thought will be inculcated by our education system in students then every student will be happy and wil be role model for others and no one will copy others.

Actually Every student is a diamond but it is not seen by parents and teachers. A bright child is hidden in every child . We need to find out the real talent in them.

We always try to create the students of same pattern. We fix them in certain boundaries.

Rama is good , Krisna is beautiful, Mohd. Paigambar was excellent, Yeshu was outstanding but there is a challenge to develop the student as an individual.

The problem arises when the person is copying Gandhiji . We can follow him . Can’t we make our own path ?

The students should be guided by the school, teachers and they should be told to study all the role models, understand them and then create their own path.

Dont tell lotus to be like rose because lotus will waste its energy to become like rose but it will be neither lotus nor rose.

I came across an incident written by Yashwant Rao Chavan. When he was in the school one day during inspection school inspector asked one question to all the students. The question was ‘What they want to become in future and like whom? Some students told that they wanted to become Bal Gangadhar Tilak . Some told that they wanted to become like Shivaji maharaj but this child told that he wanted to become Yashwant rao chavan. In my opinion if we tell our students to become like themselves and if this thought is inculcated in each home and school every student will become happy and successful.

Youths also need to ask the same question to themselves and they should create history by becoming like themselves .

Sachin Usha Vilas Joshi,
Education activist

What about children's emotional intelligence?

Article by Sachin Usha Vilas Joshi published in Deshdoot Times.

किसी की मुस्कुराहटों पे हो निसार,
किसी का दर्द मिल सके तो ले उधार,
किसी के वास्ते हो तेरे दील मे प्यार
जीना इसी का नाम है..

This song from the film Anari written by the lyricist Shailendra throws light on what is emotional intelligence.

Nowadays, we often hear about EQ. If you want to be successful in this 21st century EQ should be equivalent to IQ.

The way we are attracted towards being virtual and focusing more on the exaggeration of life, in such a situation the EQ of the upcoming generations will decline.

In this competitive world the parents are focusing and working hard on developing their child's IQ so that he or she can excel in the scholastic areas. But according to a research it has been proved that people possessing high EQ will have better business and job opportunities by the year 2040.

What is emotional intelligence?
According to scientist, John Dyer, the ability to recognise intelligence and handle ones emotions and think accordingly is known as emotional intelligence.
In short, it is important to recognise yourself and the feelings of others. You will notice that that a child who is on the merit list or seeking a gold medal in the university does not shine in the exam of life but a child who holds average marks succeeds in the exam of life. The root cause for this success is how the child has developed such a high EQ.

If a person is highly intelligent but is not able to deal with his colleagues nor can he be a team leader and cannot manage stress, friendly relations, nor respect the people working under him can never be successful in life. Success is not achieved single handedly but it is achieved when the people around you take equal efforts in taking you towards your goal. Those who have an excellent EQ are able to bind and maintain relationships.

The question here is, can EQ be increased?
Our EQ basically depends upon the vaules imbibed in us since childhood. Our levels of EQ can be developed only if we are willing to change ourselves.

Nowadays, due to changes in the family lifestyles, high expectations from the children in the name of competition, academic pressure, ban on outdoor activities and arguments between the parents is the result of poor EQ levels among the children.

The students are losing their respect for their teachers because parents fail to respect the teachers.

In today's world youngsters do not value relationships due to sibling rivilary, unlike in the past where we had people staying in joint families and children were more associated with friends and they indulged more in outdoor activities. For example : A chocolate was shared among each friend equally and there was non interference of parents in fights among children.
All this taught children the value of respecting and maintaining human relations.

In the past every success or failure was accepted with pleasure and pride. In the present times, if the child scores less marks, the mother will come to school to find out the reason for a short fall in marks thus making children inacceptance to failure.

The companies, today, do not offer high position jobs to people who have excelled in every walk of life because according to them such people do not know how to handle failures and hence they slip into depression bringing losses to the company. This is the reason why, I tell parents to teach their children to accept failures in a healthy manner.

Since parents are always ready to fulfill every need of their child due to which overpampered children do not have a habit of listening to a 'No' and so when they get rejected at a later stage in life they are not able to digest this rejection. When a person who is not accustomed to a 'No' becomes a boss in an organization; the people working under him/her will always live in fear. In short, EQ is just as important as IQ in life.

Having a good EQ means to understand and respect the feelings of others, being able to express our feelings in a proper manner, admitting our mistakes, not blaming others, not making excuses constantly, being able to trust others and having a trustworthy personality etc are the abilities found under EQ.

Excessive TV viewing, mobile usage and indulgence in the virtual world has an adverse effect on the child's EQ.

Parents, if the family atmosphere is happy, if there is love and respect for family members and maids, respect for the school and teachers, focus on outdoor activities,less mobile and TV usage, healthy spouse relationships, helping the needy etc helps in developing a child's EQ.

Along with the home, the school is equally involved in developing the child's EQ.

Sachin Usha Vilas Joshi
Education Activist